بسم الله الرحمن الرحیم

شماره دادنامه: 140109970905811506

تاریخ دادنامه: 24؍8؍1401

شماره پرونده: 0100699

مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: آقای بهنام امامی

موضوع شکایت و خواسته: ابطال بخشنامه شماره 197487 مورخ 8؍10؍1400 وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی

گردش کار: شاکی به موجب دادخواستی ابطال بخشنامه شماره 197487 مورخ 8؍10؍1400 وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:

" وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی طی نامه شماره 197487 مورخ 8؍10؍1400 خطاب به کلیه مدیران اجرایی سراسر کشور اعلام نموده که مطابق ماده 62 قانون خدمت وظیفه عمومی و نیز به موجب «بند (ج) ماده 9 قانون کار» به کارگرانی که فاقد کارت پایان خدمت و یا مدرکی دال بر رسیدگی به وضعیت مشمولین باشد، از ارایه خدمات دولتی منجمله پرداخت بیمه بیکاری خودداری نمایند.

به موجب قانون بیمه بیکاری مصوب 26؍6؍1369 مجلس شورای اسلامی و تصریح تبصره ماده 1 همین قانون افراد مشخص شده در بندهای 1، 2 و 3 مشمول بیمه بیکاری نمی باشند. بنابراین قانون گذار محترم در هیچ یک از مواد متعدد این قانون رسیدگی به وضعیت مشمولان نظام وظیفه و یا دارا بودن کارت پایان خدمت را ذکر ننموده است.

آیین نامه اجرایی قـانون بیمه بیکاری مصـوبه 12؍10؍1369 هیات وزیران در ماده 11 صراحتاً مشمـولین نظام وظیفه عمومی را در دایره پرداخت مقرری بیمه بیکاری قرار داده است و هیچ منعی را برای پرداخت پیش بینی نکرده است.

در فراز ابتدایی ماده 11 آیین نامه اجرای مذکور آمده است مقرری بیمه شدگانی که در حین استفاده از مقرری بیمه بیکاری به خدمت نظام وظیفه عمومی اعزام می گردند در صورتی که متاهل نباشند قطع می گردد و پس از پایان خدمت وظیفه عمومی در صورت عدم اشتغال … برقرار خواهد شد.

ملاحظه می شود که قانونگذار شرط برقراری مقرری بیمه بیکاری را داشتن کارت پایان خدمت و یا رسیدگی به وضعیت مشمولین در نظر نگرفته است. لکن وزیر محترم تعاون، کار و رفاه اجتماعی بر خلاف نص صریح قانون بیمه بیکاری و آیین نامه اجرایی آن مبادرت به صدور بخشنامه نموده و خارج از شرح وظایف ذاتی خود، داشتن کارت پایان خدمت را به عنوان شرط برقراری بیمه بیکاری در نظر گرفته است."

  متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر است:

"مدیران کل محترم تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان ها

موضوع: لزوم ارایه کارت پایان خدمت یا مدرکی دال بر رسیدگی به وضعیت مشمولین در تشکیل پرونده بیمه بیکاری

سلام علیکم، نظر به اینکه مطابق مـاده (62) قانون خدمت وظیفه عمومی، «استخدام مشمولان به طور کلی در وزارتخانه ها و موسسات وابسته به دولت و در کارخانه ها و کارگاه ها و موسسات خصوصی بدون داشتن معافیت دایم ممنوع است» و به موجب بند «ج» ماده (9) قانون کار، «عدم ممنوعیت قانونی و شرعی طرفین در تصرف اموال یا انجام کار مورد نظر» از جمله شرایط صحت قرارداد کار در زمان انعقاد قرارداد می باشد؛ همچنین به استناد ماده (1) قانون بیمه بیکاری، مشمولین قانون تامین اجتماعی که تابع قانون کار می باشند، مشمول مقررات قانون بیمه بیکاری قرار می گیرند.

با استناد به مفاد قانونی فوق و نیز ماده (10) قانون خدمت وظیفه عمومی، مشمولین وظیفه برای انجام هرگونه امور ملزم به ارایه مدارکی دال بر رسیدگی به وضع مشمولیت آنان در اداره وظیفه عمومی می باشند لذا با توجه به ارجحیت نظم و انضباط عمومی و ارتباط نظام مند قوانین و مقررات، ارایه کارت پایان خدمت یا مدرکی دال بر رسیدگی به وضعیت مشمولین جهت تشکیل پرونده بیمه بیکاری الزامی می باشد. – وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی"

   در پاسخ به شکایت مذکور، مدیر کل حقوقی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به موجب نامه شماره 77482 مورخ 6؍4؍1401، لایحه مدیر کل حمایت از مشاغل و بیمه بیکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به شماره 75482 مورخ 4؍4؍1401 را ارایه کرده است که مشروح دفاعیات به قرار زیر است: 

"همانگونه که استحضار دارید به لحاظ قرار گرفتن رابطه قرارداد کار با وضع قانون کار در حوزه حقوق عمومی و ارتباط تنگاتنگ حقوق عمومی با امنیت اجتماعی و نظام فرهنگ کار حاکم بر کشور مطابق نص صریح ماده 10 قانون کار؛ «برای صحت قرارداد کار در زمان بستن قرارداد رعایت شرایط ذیل الزامی است: الف- مشروعیت مورد قرارداد ب- معین بودن موضوع قرارداد ج- عدم ممنوعیت قانونی و شرعی طرفین در تصرف اموال یا انجام کار مورد نظر» بر مبنای استدلال و با عنایت به اینکه قانونگذار به ملاحظات مختلف با منشاء حقوق عمومی مطابق بند (ج) ماده 10 قانون کار؛ عدم ممنوعیت قانونی و شرعی طرفین در تصرف اموال یا انجام کار مورد نظر را مقرر نموده در نتیجه افرادی که مطابق ماده 58 مکرر قانون نظام وظیفه در موعد مقرر برای خدمت نظام وظیفه مراجعه ننموده اند و هم کارفرمایی که این نوع از افراد را به کارگیری نموده اند مرتکب جرم شده اند، بنابراین افراد فراری از نظام وظیفه مستحق مجازات مقرر و متناسب با بزه انجام شده می باشند. بنابراین قرارداد افراد مذکور مطابق نص صریح ماده 10 قانون کار ممنوعیت داشته مع ذلک رابطه قرارداد کاری حاکم قانونی نبوده و بر خلاف حقوق عمومی می باشد. بنابراین قرارداد این نوع از افراد از ابتدا دوره شمول خدمت سربازی مستند به ماده 10 قانون کار و ماده 58 مکرر قـانون نظـام وظیفه، فاقد صحـت و باطل بوده است. مع الوصف این نوع از متقـاضیان فاقـد شرایط ماده 1 قانون بیمه بیکاری یعنی (شمول قانون کار و قانون تامین اجتماعی) هستند و نظـر به اینکه برخـورداری از مقـرری بیمه بیکاری منوط به تحقق و اجماع کلیه شرایط مذکور در قانون و مقررات موضوعه می باشد. بنابراین پرداخت بیمه بیکاری به این افراد بر خلاف قوانین و مقررات یاد شده و خلاف مصالح ملی و موجب تخریب فرهنگ سالم کاری و تزلزل زنجیره نظام روابط کار و تشویق افراد خاص در قبال مصالح عمومی کشور است.

بخشنامه فوق الذکر ناظر بر آن دسته از متقاضیان بیمه بیکاری است که یا به سن تکلیفی دوره خدمت نظام وظیفه نرسیده اند و به دلایل قانونی مورد تایید نظام وظیفه از معافیت موقت یا معافیت دایم برخوردارند و یا حتی مشمـولان خدمت نظـام وظیفه که دفترچه اعـزام به خدمت دریافت کـرده اند و از نظـر قانونی فراری محسوب نمی شوند نیست. این نوع از متقاضیان مطابق جدول 7 قانون بیمه بیکاری می توانند از این مقرری استفاده نمایند همچنین مطابق ماده 11 آیین نامه اجرایی بیمه بیکاری؛ مقرری بیمه شدگانی که در حین استفاده از مقرری بیمه بیکاری به خدمت وظیفه عمومی اعزام می گردند در صورتی که متاهل باشند قطع نمی گردد و در صورتی که مجرد باشند پس از پایان خدمت وظیفه عمومی در صورت عدم اشتغال، با معرفی واحد کار و امور اجتماعی مجدداً نسبت به باقیمانده مدت استحقاقی، مقرری آنان برقرار خواهد شد."

  هیات عمـومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 24؍8؍1401 با حضور رییس و معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.

رای هیات عمومی

اولاً براساس ماده 1 قانون بیمه بیکاری مصوب سال 1369 : «کلّیه مشمولین قانون تامین اجتماعی که تابع قوانین کار و کار کشاورزی هستند، مشمول مقررات این قانون می‌باشند» و این در حالی است که براساس رای شمـاره 9709970906010248 مـورخ 20؍8؍1397 هـیات تخصصی کار، بیمه و تـامین اجـتماعی دیوان عدالت اداری، ﻋﺪﻡ ﺷﻤﻮﻝ ﺍﺣﮑﺎﻡ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﮐﺎﺭ ﺑﺮ ﺍﺷﺨﺎﺹ ﻓﺎﻗﺪ ﮐﺎﺭﺕ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺧﺪﻣﺖ ﯾﺎ ﮐﺎﺭﺕ ﻣﻌﺎﻓیﺖ ﺩﺍیﻢ تایید شده و اشخـاص ﻓﺎﻗـﺪ ﮐﺎﺭﺕ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺧﺪﻣﺖ ﯾﺎ ﮐﺎﺭﺕ ﻣﻌـﺎﻓیﺖ ﺩﺍیﻢ از شمـول قانون بیمه بیکاری خارج هستند. ثانیاً براساس ماده 62 قانون خدمت وظیفه عمومی مصوب 29؍7؍1363 : «استخدام مشمولان به طور کلّی در وزارتخانه‌ها و موسسات وابسته به دولت و در کارخانه‌ها و کارگاه ها و موسسات خصوصی بدون ‌داشتن معافیت دایم ممنوع است» و انجام اقدامی غیرقانونی منجر به ایجاد امتیازات مختلف و از جمله بیمه بیکاری برای اشخاص نمی­گردد. ثالثاً بخشنامه شماره 197487 مورخ 8؍10؍1400 وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ناظر بر مشمولین بوده و از این حیث مغایرتی با ماده 80 قانون کار جمهوری اسلامی ایران ندارد و مبنای این امر آن است که اشخاص بین 15 تا 18 سال اگرچه دوره سربازی را نگذرانده‌­اند، ولی جزء مشمولین نیز به شمار نمی­‌روند. رابعاً هرچند براساس رای شماره 1932 مورخ 18؍10؍1397 هیات عمومی دیوان عدالت اداری اعلام شده است که مفاد بخشنامه شماره 231777 مورخ 1؍12؍1394 مدیر کل حمایت از مشاغل و بیمه بیکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی (که مفاداً مشابه بخشنامه مورد اعتراض در این پرونده بود)، منطبق با قانون است و از حیث محتوا و ماهیت قابل ابطال نیست، ولی با توجه به رای شماره 538 مورخ 18؍8؍1395 این هیات ﻫﺮﯾﮏ ﺍﺯ ﻭﺯﯾﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ﻭظﺎﯾﻒ ﺧﻮﯾﺶ ﻭ ﻣﺼﻮﺑﺎﺕ ﻫیاﺕ ﻭﺯﯾﺮﺍﻥ ﺣﻖ ﻭﺿﻊ ﺁﯾیﻦﻧﺎﻣﻪ ﻭ ﺻﺪﻭﺭ ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﺩ، در نتیجه حکم به ابطال ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎﺭﻩ 231777 مورخ 1؍12؍1394 وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از حیث عدم صدور آن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎﻡ ﺻﻼﺣیﺘﺪﺍﺭ ﺻﺎﺩﺭ می شود که با لحاظ این موضوع که بخشنامه مورد اعتراض در پرونده حاضر به تایید وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی رسیده است، این ایراد نیز برطرف شده است. بنا به مراتب فوق، بخشنامه شماره 197487 مورخ 8؍10؍1400 وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی که براساس آن مقرر شده است: «…ارایه مدرکی دال بر رسیدگی به وضعیت مشمولین، جهت تشکیل پرونده بیمه بیکاری الزامی می­‌باشد»، خلاف قانون و خارج از حدود اختیار نیست و ابطال نشد./

حکمتعلی مظفری

رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری