شماره دادنامه: 140331390000177931

تاریخ دادنامه: 1403/1/28

شماره پرونده: 0106255

مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: آقای محمد صادق امین 

طرف شکایت: شورای اسلامی شهر اراک

موضوع شکایت و خواسته: ابطال تبصره 7 ماده 10 تعرفه عوارض و بهای خدمات سال 1400 و تبصره 6 ماده 9 تعرفه عوارض و بهای خدمات سال 1401 شهرداری اراک تحت عنوان عوارض بر ارزش افزوده ناشی از اجرای طرح های تعریض یا توسعه شهری (عوارض حق مشرفیت)

     گردش کار: شاکی به موجب دادخواست و لایحه تکمیلی ابطال تبصره 7 ماده 10 تعرفه عوارض و بهای خدمات سال 1400 و تبصره 6 ماده 9 تعرفه عوارض و بهای خدمات سال 1401 شهرداری اراک تحت عنوان عوارض بر ارزش افزوده ناشی از اجرای طرح های تعریض یا توسعه شهری (عوارض حق مشرفیت) را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته به طور خلاصه اعلام کرده است که:

  " تبصره 7 از ماده 10 تعرفه عوارض و بهای خدمات سال 1400 شهرداری اراک و همچنین تبصره 6 از ماده 9 تعرفه عوارض و بهای خدمات سال 1401 شهرداری اراک را که مفاد یکسان و مشابه ای دارند، مغایر نظریه فقهای معظم شورای نگهبان مندرج در نامه به شماره 99/102/21119 مورخ 1399/10/6 خطاب به هیات عمومی دیوان عدالت اداری بوده و به تبع آن تبصره های مذکور بر خلاف رای اصدار یافته به شماره دادنامه های 204 و 205 مورخ 1400/1/24 هیات عمومی دیوان عدالت اداری است.

شایان ذکر است عوارض ارزش افزوده ناشی از اجرای طرح های تعریض یا توسعه معابر شهر اراک در سال 1400 یک بار بر اساس بندهای 10-2-1 و 10-2-2 از ماده 10 مصوبه و در سال 1401 یک بار بر اساس بندهای 9-2-1 و 9-2-2 از ماده 9 مصوبه متناسب با ارزش افزوده ایجاد شده در زمین یا ملک تعیین و محاسبه می شود و اخذ عوارض ارزش افزوده مازاد بر آن صرفاً به دلیل مراجعه اشخاص به دادگستری مطالبه می گردد که این موضوع خارج از حدود اختیارات قانونی مرجع تصویب کننده مصوبه مذکور بوده و اصولاً ارتباطی مابین مراجعه به مرجع قضایی و ارزش افزوده ایجاد شده وجود ندارد که بابت آن تبصره ای جداگانه جهت اخذ عوارض ارزش افزوده وضع گردد.

مضافاً بر اینکه عوارض ارزش افزوده ناشی از این تبصره ها در سال های 1400 و 1401  موجب به وجود آمدن مبالغ هنگفت و سرسام آوری می گردد که باعث وارد آمدن ضرر به صاحبان املاک و مردم می شود که عامه مردم توانایی مالی پرداخت آن را، صرفاً به دلیل دادخواهی از دادگستری ندارند.

تبصره های مورد شکایت بابت دادخواهی از دادگستری به نوعی جریمه فرد تظلم خواه محسوب می شود که برخلاف اصل 36 قانون اساسی بوده و تنها در صلاحیت قانونگذار است و به لحاظ مغایرت با نظریه فقهای شورای نگهبان و رای اصدار یافته از هیات عمومی دیوان عدالت اداری با نقض اصول 4 و 105 قانون اساسی تصویب گردیده است.
 همانگونه که مستحضرید شهرداری زمانی می تواند عوارض ارزش افزوده دریافت دارد که خدمتی ارایه نماید و در مواردی که قهراً و بدون کسب رضایت صاحبان املاک زمین های اشخاص را غصب نماید شهروندان چاره ای جز مراجعه و تظلم خواهی از محاکم قضایی ندارند و غاصب مستحق دریافت عوارض ارزش افزوده نمی باشد. حال آنکه مرجع تصویب کننده تبصره های مورد شکایت فراتر اقدام نموده به جای عوارض ارزش افزوده، بهای قسمتی از زمین 20 درصد مساحت باقیمانده ملک را به عنوان عوارض مطالبه می نماید که با تعریف عوارض ارزش افزوده سنخیتی نداشته و مغایر اصول فقهی «علی الید»، «الغاصب یوخذ باشق الاحوال» و ماده 314 قانون مدنی است.

 بنابراین مدلول تبصره های مذکور با نظریه فقهای معظم شورای نگهبان و رای اصدار یافته معنونه از هیات عمومی دیوان عدالت اداری منافات کامل دارد که رسیدگی و امعان نظر به آن مزید تشکر و قدردانی است."

    در پی اخطار رفع نقصی که از طرف دفتر هیات عمومی دیوان عدالت اداری برای شاکی ارسال شده بود، وی به موجب لایحه شماره 1401220214163341 مورخ 1401/10/4 به طور خلاصه توضیح داده است که:

  " طبق اصل 170 قانون اساسی جمهوری اسلامی قضات دادگاه ها مکلفند از اجرای تصویب نامه ها و آیین نامه های دولتی که مخالف با قوانین و مقررات اسلامی یا خارج از حدود اختیارات قوه مجریه است خودداری کنند و هر کس می تواند ابطال این گونه مقررات را از دیوان عدالت اداری تقاضا کند. لذا درخواست ابطال تبصره مورد شکایت در این راستا صورت پذیرفته که مغایر با شرع و قانون است.

در ماده 71 قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای کشور و انتخاب شهرداران مصوب سال 1375 با اصلاحات بعدی، صلاحیت و اختیاری برای شوراهای اسلامی شهر در خصوص اعمال مجازات تعیین نشده است؛ اما همان گونه که معروض گردید تبصره مورد شکایت در سال های 1400 و 1401 موجب سلب حق دادخواهی شهروندان اراک، به واسطه محکومیت به پرداخت عوارض بیشتر و هنگفتی در حد بهای بیست درصد مساحت باقیمانده ملک بعد از تعریض معبر بوده که تنها به دلیل مراجعه مالکان و صاحبان اراضی به مراجع قضایی اعمال و مطالبه می گردد که به نوعی جریمه و مجازات شهروند تظلم خواه محسوب می شود و مغایر مفاد اصل 36 قانون اساسی جمهوری اسلامی و ماده 10 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 بوده و تنها در صلاحیت قانونگذار است.

اخذ وجوه ناشی از تبصره معترض عنه بر خلاف ماده 4 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت نیز می باشد.

مضافاً بر اینکه مرجع تصویب کننده تبصره مدنظر اعمال حق خود را موجب اضرار به غیر قرار داده و این اقدام مغایر قاعده فقهی «لاضرر و لاضرار فی الاسلام» و مخالف با شرع بوده و به لحاظ اینکه در اکثر موارد تناسبی با ارزش افزوده ایجاد شده ندارد و منجر به مطالبه وجوه سرسام آوری می گردد، مانع از تسلط کامل اشخاص و شهروندان بر اموال و حقوق حقه خود بوده و مخالف اصل تسلیط می باشد.

طبق بند (ح) ماده 14 آیین نامه اجرایی نحوه وضع و وصول عوارض توسط شوراهای اسلامی شهر، بخش و شهرک مصوب 1378/7/7 هیات وزیران، وضع عوارض می بایست متناسب با ارزش افزوده زمین ناشی از تصمیمات مراجع قانونی و یا اجرای طرح های عمرانی باشد. در آیین نامه مذکور هیچ گاه اشاره ایی و مجوزی بابت تعیین عوارض در صورت دادخواهی اشخاص از دادگستری داده نشده است. لذا متشاکی بدون رعایت مندرجات آیین نامه اقدام به وضع عوارض متعینه در این خصوص در قالب تبصره مورد شکایت نموده که فاقد وجاهت قانونی است."

       متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر می باشد:

     " تعرفه عوارض و بهای خدمات شهرداری اراک سال 1400

ماده 10: عوارض بر ارزش افزوده ناشی از اجرای طرح های تعریض یا توسعه معابر شهری (عوارض بر حق مشرفیت)

به کلیه اراضی و املاک با سند رسمی اعم از ملکی یا اوقافی که در بر گذرهای توسعه ای، اصلاحی، تعریضی و احداثی واقع می شوند عوارض بر ارزش افزوده ناشی از اجرای طرح های تعریض یا توسعه معابر شهری تعلق می گیرد. این عوارض برابر مفاد تبصره ها و تذکرات ذیل توسط شهرداری از مالکان یا ذینفعان و یا وکیل قانونی ایشان وصول می شود.

……

تبصره(7): در صورتی که شهرداری از طریق دادگستری محکوم به پرداخت غرامت مورد مسیر برابر قیمت کارشناس رسمی دادگستری گردد، عوارض بر حق مشرفیت بر اساس ارزش 20 درصد مساحت باقیمانده ملک با قیمت کارشناسی مورد مطالبه مالک (قیمت تعیین شده جهت پرداخت غرامت مورد مسیری) اخذ می گردد.

تعرفه عوارض و بهای خدمات شهرداری اراک سال 1401

ماده 9: عوارض بر ارزش افزوده ناشی از اجرای طرح های تعریض یا توسعه معابر شهری (عوارض بر حق مشرفیت)

به کلیه اراضی و املاک با سند رسمی اعم از ملکی یا اوقافی که در بر گذرهای توسعه ای، اصلاحی، تعریضی و احداثی واقع می شوند عوارض بر ارزش افزوده ناشی از اجرای طرح های تعریض یا توسعه معابر شهری تعلق می گیرد. این عوارض برابر مفاد تبصره ها و تذکرات ذیل توسط شهرداری از مالکان یا ذینفعان و یا وکیل قانونی ایشان وصول می شود.

…….

تبصره (6)- در صورتی که شهرداری از طریق دادگستری محکوم به پرداخت غرامت مورد مسیر برابر قیمت کارشناس رسمی دادگستری گردد، عوارض بر حق مشرفیت براساس ارزش 20 درصد مساحت باقیمانده ملک با قیمت کارشناسی مورد مطالبه مالک (قیمت تعیین شده جهت پرداخت غرامت مورد مسیری) اخذ می گردد."

   در پاسخ به شکایت مذکور، رییس شورای اسلامی شهر اراک به موجب لایحه شماره 1401/2440/ش مورخ 1401/12/21 به طور خلاصه توضیح داده است که:

     " 1- تقنین تبصره های ماده 10 تعرفه عوارض و بهای خدمات سال 1400 و نیز تبصره های ماده 9 تعرفه عوارض و بهای خدمات سال 1401 در باب اخذ عوارض مشرفیت در حالات مختلف و فرض های چندگانه ای تعریف و تقنین گردیده است که اتفاقاً این تفکیک فروض مختلف به جهت رعایت عدالت و انصاف در مقابل مالکین املاکی است که هر یک به نوعی با تعریض مسیری و یا هر نوع اصلاح معبر و طرح مواجه می باشند پس کاملاً طبیعی است که هر مورد متناسب با منافعی که مالک از اجرای طرح کسب می نماید به همان تناسب عوارض محاسبه و اخذ گردد.

2- با تدقین در تبصره های ماده 10 تعرفه عوارض و بهای خدمات سال 1400 و نیز تبصره های ماده 9 تعرفه عوارض و بهای خدمات سال 1401 می توان دریافت نحوه عوارض را نسبت به سه گروه مالکین تقسیم بندی نمود:

گروه اول: آن دسته از مالکینی که ملک ایشان در مسیر تعریض قرار گرفته و عقب نشینی کرده اند لکن از مزایا و امتیاز های شهرداری استفاده نموده اند. گروه دوم: آن دسته از مالکینی که ملک ایشان در مسیر تعریض قرار گرفته و عقب نشینی کرده اند لکن از مزایا و امتیازهای شهرداری استفاده ننموده اند. گروه سوم: آن دسته از مالکینی که ملک ایشان در مسیر تعریض قرار گرفته و عقب نشینی کرده اند لکن اگرچه از مزایا و امتیاز های شهرداری استفاده ننموده اند ولی جهت مبلغ عادله روز ملک خود در محاکم دادگستری طرح دعوی نموده و شهرداری را محکوم به میزان مسیری تملک شده نموده اند.

نظر به اینکه طبق بند 16 ماده 71 قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران مصوب 1375 تصویب لوایح برقراری یا لغو عوارض شهر و همچنین تغییر نوع و میزان آن با در نظر گرفتن سیاست عمومی دولت که از سوی وزارت کشور اعلام می شود از جمله وظایف و مسیولیت های شورای اسلامی شهر محسوب شده و در تبصره یک ماده 50 قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب سال 1387 وضع عوارض محلی جدید که تکلیف آن ها در این قانون مشخص نشده باشد با رعایت مقررات مربوطه تجویز شده است و نظر به اینکه جرایم مندرج در تبصره های ماده صد قانون قانون شهرداری در واقع و نفس الامر به منزله مجازات تخلفات ساختمانی مورد نظر مقنن بوده و انواع گوناگون عوارض قانونی در حقیقت از نوع حقوق دیوانی ناشی از اعمال مجاز محسوب می شود و رای شماره 587 مورخ 1383/11/25 هیات عمومی دیوان عدالت اداری نیز موید آن می باشد و مصوبه مورد اعتراض مفید لزوم استیفاء عوارض قانونی مربوط است و مغایرتی با قانون ندارد به استناد مواد 12 و 84 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری نسبت به قانونی بودن عوارض مربوطه مطابق رویه قضایی ابهام و شکی وجود ندارد. فلذا تقاضای رد شکایت خواهان از محضر قضات عالی مورد استدعاست.

در خصوص قسمت دیگر لایحه شاکی مبنی بر اعتراض به نحوه محاسبه عوارض و اعمال عوارض سال 1400 به عنوان ماخذ اخذ جریمه به عرض می رساند که ملاک تعیین تاریخ محاسبه عوارض، سال ابقا تخلفات می باشد و نه سال حدوث تخلف. اگرچه سال وقوع تخلف 1378 بوده است لکن سال ابقای آن 1400 بوده است و رویه قضایی نیز ملاک محاسبه را همین امر تایید نموده است.

در نهایت نظر به اینکه وفق بند 2 ماده 10 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب 1392 رسیدگی به شکایات و اعتراضات از آراء و تصمیمات قطعی مراجع اختصاصی اداری منحصراً از حیث نقض قوانین و مقررات و با مخالفت با آن ها در دیوان قابل رسیدگی می باشد و از طرف دیگر رای معترض عنه از جهت مبانی و ارکان و جهات شکلی و ماهوی ظاهراً مخالفتی با موازین قانونی حاکم بر آن نداشته و از طرفی هیچ گونه دلیل و مدرک مثبته ای که مغایرت رای معترض عنه را با قوانین و مقررات اثبات نماید اقامه و ابراز نشده است و تخطی از مقررات در رسیدگی کمیسیون مشهود نمی باشد استدعای صدور رای مبنی بر رد تجدیدنظرخواهی نامبرده و ابرام و تایید دادنامه بدوی مورد استدعا می باشد."

  هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 1403/1/28 با حضور رییس و معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.

رای هیات عمومی

اولاً وضع هرگونه مقرره مبنی بر تحدید حقوق مالکانه درخصوص مطالبه بهای ملک واقع در طرح های تعریض و توسعه معابر شهری، فاقد مجوز و مستند قانونی است. ثانیاً مقررات مورد شکایت مغایر با حکم مقرر در ماده 30 قانون مدنی است که مقرر می‌دارد : «هر مالکی نسبت به مایملک خود حق هرگونه تصرف و انتفاع دارد مگر در مواردی که قانون استثناء کرده باشد.» ثالثاً مطالبه و اخذ عوارض ارزش افزوده ناشی از اجرای طرح های تعریض و توسعه معابر شهری در صورت محکومیت شهرداری به پرداخت غرامت مورد مطالبه از طریق دادگستری، موجب سلب دادخواهی مالکین از طریق مراجع قضایی درخصوص مطالبه بهای ملک خواهد شد. بنا به مراتب فوق، تبصره 7 ماده 10 تعرفه عوارض و بهای خدمات سال 1400 و تبصره 6 ماده 9 تعرفه عوارض و بهای خدمات سال 1401 شهرداری اراک که تحت عنوان عوارض بر ارزش افزوده ناشی از اجرای طرح های تعریض یا توسعه شهری (عوارض حق مشرفیت) به تصویب شورای اسلامی این شهر رسیده، خلاف قانون و خارج از حدود اختیار است و مستند به بند 1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال می‌شود. این رای براساس ماده 93 قانون دیوان عدالت اداری (اصلاحی مصوب 1402/2/10) در رسیدگی و تصمیم‌ گیری مراجع قضایی و اداری معتبر و ملاک عمل است./

                                                               حکمتعلی مظفری

                                                          رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری