شماره دادنامه: 140231390000920420

تاریخ دادنامه: 13/4/1402

شماره پرونده: 0105080

مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: خانم ها زهرا بیدار، ناهید آقا میرزاده، جمیله شیرازی، هما خیری، مریم گرگ یراق، زیبا خزایی، ساعت اسدی خلف پور، سارا کرمی، زینت رهگذر، عشرت چارروستایی، مهین زینلی، مکیه قلعه گلابی

طرف شکایت: شرکت ملی نفت ایران

موضوع شکایت و خواسته: ابطال تبصره (5) ردیف (2) بند (الف) بخشنامه شماره 121801-201/1255 مورخ 6/6/1379 هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران

     گردش کار: شاکیان به موجب دادخواست های جداگانه ابطال تبصره (5) ردیف (2) بند (الف) بخشنامه شماره 121801-201/1255 مورخ 6/6/1379 هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده اند:

  " «هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران بر اساس مصوبه شماره 121801-201/1255 مورخ 6/6/1379 اقدام به وضع مقرراتی در خصوص بازماندگان ذینفع واجد شرایط دریافت مستمری صندوق کارکنان صنعت نفت نموده است. در ردیف 2 بنـد (الف) این مصوبـه پس از شناسـایی فرزنـدان و نـوادگان اناث بـه عنوان یک دستـه از مستمری بگیران در صورت نداشتن شغل و شوهر، در تبصره 5 قسمت مذکور مقرر شده است: «برقراری مستمری در مورد افراد واجد شرایط از تاریخ مراجعه آنان خواهد بود.»

 در نظر گرفتن تاریخ مراجعه به عنوان مبدا استحقاق دریافت مستمری توسط این افراد موجب تضییع حقوق این دسته از بازماندگان واجد شرایط شده و دامنه حکم قانونگذار را در بند (ب) قانون اصلاح تبصره 2 ماده واحده قانون اجازه پرداخت وظیفه و مستمری وراث کارمندان و برقراری حقوق وظیفه در مورد فرزندان و نوادگان اناث مصوب 1363 و بند 3 ماده 48 قانون حمایت از خانواده مصوب 1391 مضیق نموده است، چرا که در هیچ یک از قوانین مذکور تاریخ مراجعه به عنوان مبدا زمانی پرداخت مستمری، فرزندان و نوادگان اناث پیش بینی نشده است و تنها شرایط استحقاق مستمری همان نداشتن شغل و شوهر است که در هر زمانی که پس از فوت پدر یا پدربزرگ این شرایط برای دختر یا نوه فراهم شود، مستحق دریافت مستمری خواهند شد. لذا ابطال تبصره 5 ردیف 2 بند (الف) بخشنامه شماره 121801-201/1255 مورخ 6/6/1379 هیات  مدیره شرکت ملی نفت به علت مغایرت با قانون از تاریخ تصویب مورد تقاضا است. " 

  متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر است:

 بخشنامه شماره 121801-201/1255 مورخ 6/6/1379 هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران

  " به مدیریت محترم امور اداری

        ریاست محترم صندوق های بازنشستگی و رفاه کارکنان

     سلام علیکم

 در هزار و دویست و پنجاه و پنجمین جلسه هیات مدیره روز سه شنبه 11/5/1379 نامه شماره م د/498ت ه م315 – 22/2/1379 تدوین و هماهنگی مقررات اداری و استخدامی ارجاعی از سوی معاونت منابع انسانی و آموزش تحت عنوان «قانون اصلاح پاره ای از مقررات مربوط به حقوق بازنشستگی» مطرح و موافقت گردید با توجه به قانون اصلاح پاره ای از مقررات مربوط به حقوق بازنشستگی، بانوان شاغل، خانواده ها و سایر کارکنان مصوب 12/2/1379 قسمت سوم ماده 12 مقررات بازنشستگی به شرح زیر اصلاح گردد:

 قسمت سوم ماده 12- بازماندگان ذینفع واجد شرایط دریافت مستمری

………..

 ردیف 2 بند (الف): فرزندان و نوادگان اناث مادامی که ازدواج ننموده و دارای شغل نباشند.

……….

 تبصره5- برقراری مستمری در مورد افراد واجد شرایط از تاریخ مراجعه آنان خواهد بود. – دبیر هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران " 

  در پاسخ به شکایت مذکور، مدیر امور حقوقی شرکت ملی نفت ایران به موجب لایحه شماره ح/310119-4/7/1401 اعلام کرده است:

  " 1- حاکمیت مقررات اداری و استخدامی خاص صنعت نفت بر کارکنان عملیاتی و تخصصی شرکت های تابعه:

 مطابق مفاد ماده 10 قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت، نظام های اداری و استخدامی و پرداخت حقوق و مزایای کارکنان شاغل در واحدهای عملیاتی و تخصصی شرکت های تابعه وزارت نفت، بدون الزام به رعایت قانون مدیریت خدمات کشوری، تابع آیین نامه نظام های اداری و استخدامی کارکنان صنعت نفت می باشد که حسب مفاد ماده 40 آیین نامه مذکور اعلام شده است، مقررات اداری و استخدامی صنعت نفت که تا تاریخ تصویب این آیین نامه و در چارچوب مفاد آن مجری و ملاک عمل بوده است، کماکان قابلیت اجرا خواهد داشت. تغییرات و اصلاحات بعدی مقررات مذکور در چارچوب موازین و اصول کلی این آیین نامه پس از تصویب در شورای اداری و استخدامی موضوع ماده 39 آیین نامه موصوف مجری می گردد. بدیهی است با توجه به مفاد ماده 1 و جزء 3 بند (ث) ماده 3 قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت و نیز اصلاحیه بند 3 ماده 2 آیین نامه نظام های اداری و استخدامی کارکنان صنعت نفت که طی رای شماره 186-31/3/1400 هیات تخصصی استخدامی دیوان عدالت اداری تایید شده است، کلیه کارکنان شاغل در شرکت های اصلی و فرعی تابعه وزارت نفت، مشمول مقررات مندرج در آیین نامه مذکور و مجموعه مقررات اداری استخدامی کارکنان صنعت نفت می باشند.

2- حاکمیت مجموعه مقررات بازنشستگی کارمندان صنعت نفت بر کارکنان عضو صندوق های بازنشستگی، پس انداز و رفاه کارکنان صنعت نفت: طبق ماده 14 قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت، کارکنان وزارت نفت و شرکت های تابعه از نظر بازنشستگی، تابع صندوق های بازنشستگی، پس انداز و رفاه کارکنان صنعت نفت می باشند که اساسنامه آنها برابر مقررات به تصویب مراجع ذی صلاح می رسد..

 مطابق ماده 2 اساسنامه صندوق های مذکور، هدف صندوق پرداخت مستمری بازنشستگی، از کارافتادگی، غرامت تامین آتیه، تامین رفاه، بیمه درمان و سلامت کارمندان و بازنشستگان عضو صندوق و ارایه سایر خدمات وفق مقررات و آیین نامه های مربوط، مصوبات هیات امنا و ضوابط داخلی صندوق از طریق به کار انداختن و بهره برداری از وجوه بازنشستگی، پس انداز، رفاه و تامین آتیه کارمندان صنعت نفت و سایر منابع و وجوه با حفظ و افزایش توان مالی صندوق می باشد. بر این اساس استناد شاکی به مقررات «قانون اصلاح تبصره 2 ماده واحده قانون اجازه پرداخت وظیفه و مستمری وراث کارمندان مصوب 1338 و برقراری حقوق وظیفه در مورد فرزندان و نوادگان اناث» و نیز «قانون حمایت خانواده» موضوعیت نداشته و تعیین و برقراری مستمری جهت افراد واجد شرایط به موجب مقررات اساسنامه صندوق های بازنشستگی، پس انداز و رفاه کارکنان صنعت نفت و نیز مقررات اداری و استخدامی کارکنان صنعت نفت صورت می پذیرد.

 3- مقررات و ضوابط حاکم بر تعیین شرایط بازماندگان ذینفع جهت دریافت مستمری بازنشستگی:

 3-1- به موجب تبصره 4 ردیف 2 بند (الف) مقررات بازنشستگی که طی ابلاغ مصوبه جلسه 1255-11/5/1379 هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران و با توجه به «قانون اصلاح پاره ای از مقررات مربوط به حقوق بازنشستگی بانوان شاغل، خانواده ها و سایر کارکنان» مصوب 1379 اصلاح شده است، فرزندان و نوادگان اناث که قبلاً تحت تکفل کارمند بوده اند، چنانچه بعد از فوت کارمند متارکه نموده یا شوهر آنان فوت نماید، تا زمانی که ازدواج ننموده و دارای شغل نباشند، مشمول دریافت مستمری می باشند. لکن مطابق تبصره 5 ردیف مذکور که مورد اعتراض شاکی قرار گرفته است برقراری مستمری در حق ایشان از تاریخ مراجعه آنان خواهد بود.

 3-2- پرداخت مستمری به عنوان یک حق مکتسب جهت تسهیل معیشت شخص بازنشسته  در یک بازه زمانی متعارف بر اساس محاسبات بیمه ای و داشتن امید به زندگی، پیش بینی و تعریف شده و علی القاعده تسری اطلاق آن به بیمه شده تبعی (فرزند، نوه اناث) خارج از چارچوب مقررات، با عطف نظر به اینکه صندوق های بازنشستگی، پس انداز و رفاه کارکنان صنعت نفت یک صندوق غیر دولتی و بدون هرگونه منابع مالی دولتی است، برخلاف منطق پویا و رویکردهای عادلانه بوده و موجب ورود ضرر و زیان و اجحاف در حق سایر اعضا مشارکت صندوق خواهد بود. بر این مبنا طبق مقررات و رویه مورد عمل در صندوق های مذکور در ارتباط با پرداخت مستمری به فرزندان و نوادگان اناث واجد شرایط، ایشان می بایستی بدواً به صندوق ها مراجعه و کتباً تقاضای برقراری مستمری نمایند تا متعاقب بررسی مدارک و مستندات ارایه شده و احراز و تایید شرایط مقرر از جمله عدم ازدواج/فوت شوهر/متارکه و عدم ازدواج مجدد و عدم اشتغال به کار مستمری متعلقه برقرار گردد.

 3-3- قوانین مورد استناد شاکی در خصوص برقراری مستمری فرزندان و نوادگان اناث، صرفاً در مقام بیان شروط بهره مندی از مستمری بوده و در خصوص تاریخ استحقاق و برقراری مستمری مسکوت می باشد. اما این امر مفید و موید مغایرت تبصره 5 ذیل ردیف 2 بند (الف) مصوبه معترض عنه که برقراری مستمری در مورد بازماندگان ذینفع واجد شرایط را از تاریخ مراجعه آنان اعلام نموده است نمی باشد، چرا که هر چند ورثه حایز شرایط قانونی، استحقاق برخورداری از حقوق وظیفه را دارد، مع الوصف ایفای این حق از سوی صندوق های بازنشستگی ذیربط، موکول به آگاهی صندوق ها از وجود ورثه مستحق دریافت حقوق وظیفه می باشد. لذا به صرف اینکه شخص ادعای استحقاق دریافت حقوق وظیفه را دارد، مستمری پرداخت نمی شود. بلکه تحقق این امر منوط به اعلام شخص متقاضی و ارایه اسناد مثبته دال بر احراز شرایط قانونی است. 

 3-4- موضوع پرداخت حقوق وظیفه به فرزندان و نوادگان اناث از تاریخ تقاضا، قبلاً از سوی هیات عمومی دیوان عدالت اداری مورد رسیدگی واقع و مطابق مفاد رای وحدت رویه شماره 643-12/9/1385 صادره از آن هیات ضمن تایید دادنامه شماره 1865-19/10/1381 شعبه سوم بدوی، اعلام شده است، دادنامه اخیرالذکر موافق اصول و موازین قانونی می باشد. لازم به ذکر است به موجب مفاد دادنامه تاییدی تصریح شده است، فرزندان و نوادگان اناث که بر اساس آیین نامه موصوف مستحق دریافت حقوق وظیفه یا مستمری می باشند و پس از این قانون مراجعه می نمایند، از تاریخ ارایه تقاضا اجازه استفاده از حقوق وظیفه را خواهند داشت. همچنین مراتب پرداخت حقوق وظیفه یا مستمری هر یک از وراث از تاریخ تقاضا وفق ماده 9 آیین نامه اجرایی «قانون اصلاح تبصره 2 ماده واحده قانون اجازه پرداخت وظیفه و مستمری وراث کارمندان مصوب 1338 و برقراری حقوق وظیفه در مورد فرزندان و نوادگان اناث» مصوب 1363 موضوع تصویب نامه شماره 12356-9/4/1364 هیات وزیران طی رای وحدت رویه شماره 260-13/7/1382 آن هیات نیز مورد اشاره و تایید ضمنی قرار گرفته است.

 3-5- خاطر نشان می سازد ماهیت مستمری بازماندگان واجد شرایط قانونی، همچون «نفقه» زوجه دایمی نبوده تا مطابق مقررات قانون مدنی، برای ایام گذشته نیز قابل مطالبه باشد. بلکه مستنبط از وحدت ملاک مندرج در ماده 95 «قانون استخدام کشوری» مصوب 1345 و ماده واحده «قانون الحاق یک تبصره به ماده 80 قانون تامین اجتماعی و ماده 153 قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران و ماده 171 قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» مصوب 1387 به لحاظ ماهیت قانونی خاص مستمری بازنشستگی و حقوق وظیفه و نیز وضعیت محاسبات بیمه ای صندوق های بازنشستگی، متقاضی حمایت فقط از زمان تقاضا (با فرض وجود شرایط قانونی) مستحق برخورداری از مستمری است." 

   هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 13/4/1402 با حضور رییس و معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.

رای هیات عمومی

اولاً براساس بند (ب) ماده واحده قانون اجازه پرداخت وظیفه و مستمری وراث کارمندان مصوب 28 آذر ماه 1338 و ‌برقراری حقوق وظیفه در مورد فرزندان و نوادگان اناث (اصلاحی مصوب 13/2/1379)، دریافت مستمری برای فرزندان اناث مشروط به نداشتن شغل و شوهر است. ثانیاً برمبنای بند 3 ماده 48 قانون حمایت از خانواده مصوب سال 1391 فرزندان اناث در صورت نداشتن شغل و شوهر از مستمری بازماندگان یا حقوق وظیفه والدین خود برخوردار خواهند شد. ثالثاً براساس رای شماره 490-489 مورخ 4/12/1389 هیات عمومی دیوان عدالت اداری، ماده 10 آیین‎نامه اجرایی قانون اصلاح تبصره 2 ماده واحده قانون اجازه پرداخت وظیفه و مستمری وراث کارمندان که برقراری حقوق وظیفه و مستمری را به تاریخ تقاضا مقیّد کرده بود، به دلیل مغایرت با قانون ابطال شده است. بنا به مراتب فوق و با توجه به اینکه برقراری مستمری بازماندگان از تاریخ استحقاق بوده و در برخی موارد (مانند موضوع رای وحدت رویه شماره 791 مورخ 18/4/1398 هیات عمومی دیوان عدالت اداری) این استحقاق به تاریخ فوت بازمانده برمی­گردد و در مورد موارد دیگر مانند نوه مطلقه از تاریخ طلاق خواهد بود، بنابراین تبصره (5) ردیف (2) بند (الف) بخشنامه شماره 1255/201/121801مورخ 6/6/1379 هیات مدیره شرکت ملّی نفت ایران که دریافت مستمری برای افراد واجد شرایط را از تاریخ مراجعه آنان اعلام کرده، مغایر با قانون و خارج از حدود اختیار است و مستند به بند 1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال می‌شود. این رای براساس ماده 93 قانون دیوان عدالت اداری (اصلاحی مصوب 10/2/1402) در رسیدگی و تصمیم‌گیری مراجع قضایی و اداری معتبر و ملاک عمل است./

                                                               حکمتعلی مظفری

                                                                   رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری