تاریخ دادنامه: 1402/1/15
مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: سازمان بازرسی کل کشور
طرف شکایت: وزارت نیرو
موضوع شکایت و خواسته: ابطال نامه‌های شماره 95/20683/31/100-1395/4/19، 99/22420/20/100-1399/5/15 و 99/22407/20/100-1399/5/15 وزیر نیرو
گردشکار : سرپرست معاونت حقوقی، نظارت همگانی و امور مجلس سازمان بازرسی کل کشور به موجب نامه شماره 302/332896-1400/11/16 اعلام کرده است که شرکت آب و فاضلاب استان خراسان شمالی به استناد مصوبات شورای اسلامی شهرهای سطح استان با تایید وزیر نیرو به اخذ وجه از مشترکین در قالب تبصره (3) ماده واحده قانون ایجاد تسهیلات برای توسعه طرحهای فاضلاب و بازسازی شبکه آب شهری اقدام نموده است. این در حالی است که اولاً حکم یادشده در تبصره ماده واحده موصوف، ناظر به صلاحیت بررسی راهکارهای مشارکت داوطلبانه مردم برای تامین منابع مالی مورد نیاز در زمینه تسهیل اجرای طرحهای آب و فاضلاب بوده و منصرف از انجام اموری مانند وضع تعرفه‌های آب و فاضلاب و یا اجبار و الزام مشترکین به پرداخت وجه است. ثانیاً با تصویب ماده (3) قانون هدفمند کردن یارانه‌ها مصوب سال 1388، دولت مجاز است با رعایت این قانون، قیمت آب و کارمزد جمع‌آوری و دفع فاضلاب را تعیین کند و نهادهای دیگر صلاحیتی برای وضع تعرفه‌ها و یا عوارض آب و فاضلاب ندارند و این موضوع در دادنامه‌های شماره 1331-1327 مورخ 1397/5/23 و 753 مورخ 1398/4/18 هیات عمومی دیوان عدالت اداری مورد تاکید واقع شده است. ثالثاً هیات عمومی دیوان عدالت اداری به موجب دادنامه های شماره 1714 مورخ 1399/11/14 و 1717 مورخ 1399/11/14 بخشنامه‌های وزیر نیرو در این خصوص را در مورد سایر شهرها ابطال کرده است. بنا به مراتب فوق، نامه‌های شماره 95/20683/31/100-1395/4/19، 99/22420/20/100-1399/5/15 و 99/22407/20/100-1399/5/15 وزیر نیرو به شرح پیوست مغایر با قانون یادشده و خارج از حدود اختیار واضع تشخیص و ابطال آنها از تاریخ تصویب مورد تقاضا است.
متن مقررات مورد شکایت به شرح زیر است :
نامه شماره 95/20683/31/100-1395/4/19 وزیر نیرو
بسمه‌تعالی
شرکت آب و فاضلاب استان خراسان شمالی
با سلام
بازگشت به نامه شماره 95/11/943-1395/2/8 منضم به مصوبه شورای اسلامی شهر بجنورد به شماره 176 مورخ 1395/2/4 درخصوص «پیشنهاد مشارکت مالی مردم موضوع تبصره 3 ماده واحده قانون ایجاد تسهیلات برای توسعه طرحهای فاضلاب و بازسازی شبکه آب شهری مصوب 1377/4/24 مجلس شورای اسلامی» و پیرو مصوبه ستاد هدفمندی یارانه‌ها به شماره 105976 مورخ 1393/9/12 مبنی بر دریافت تبصره‌های قانونی در قبوض مشترکین، بدینوسیله پیشنهادهای مندرج در متن مصوبه فوق‌الذکر به شرح ذیل جهت اجرا ابلاغ می‌گردد :
الف) از کلّیه متقاضیان انشعاب آب و یا اصلاح قرارداد در بخش خانگی مبلغ دو میلیون ریال به ازای هر واحد به عنوان سهم تبصره 3 ماده واحده دریافت گردد.
ب) از کلّیه متقاضیان انشعاب فاضلاب و یا اصلاح قرارداد در بخش خانگی مبلغ یک میلیون ریال به ازای هر واحد به عنوان سهم تبصره 3 ماده واحده دریافت گردد.
ج) از کلّیه متقاضیان انشعاب آب و یا اصلاح قرارداد در بخش غیرخانگی مبلغ سیصد هزار ریال به ازای هر متر مکعب ظرفیت قراردادی، به عنوان سهم تبصره 3 ماده واحده دریافت گردد.
د) از کلّیه متقاضیان انشعاب فاضلاب و یا اصلاح قرارداد در بخش غیرخانگی مبلغ یکصد و پنجاه هزار ریال به ازای هر متر مکعب ظرفیت قراردادی به عنوان سهم تبصره 3 ماده واحده دریافت گردد.
هـ) انشعابات غیرخانگی با ظرفیت قراردادی چهارصد متر مکعب و بالاتر در ماه و واحدهای مسکونی بالاتر از پنج سقف، مجموعه‌های مسکونی بیش از بیست واحد و برجها و ساختمانهای دارای امکانات رفاهی آبی نظیر استخر، سونا، جکوزی و… که تامین آب یا ارایه خدمات دفع فاضلاب به آنها نیاز به محاسبات فنی جداگانه دارد، برآورد فنی هزینه‌های مربوطه به نحوی که حداقل آن از دو برابر مبالغ بندهای (ج) و (د) این مصوبه کمتر و حداکثر از پنج برابر آن بیشتر نشود، در ستاد شرکت آب و فاضلاب استان خراسان شمالی انجام خواهد شد و مشمول بندهای فوق نمی‌گردد.
و) از کلّیه مشترکین آب در بخش خانگی، مبالغی به شرح ارقام مندرج در جدول شماره 1 به نسبت میزان آب مصرفی ماهانه هر واحد به عنوان سهم تبصره 3 ماده واحده از طریق درج در قبوض دریافت گردد :
بازه مصرف هر واحد (متر مکعب در ماه) از تاریخ ابلاغ تا تاریخ 1/10/1395 سهم تبصره 3 ماده واحده «نسبت به مازاد» از تاریخ 1/10/1395 به بعد سهم تبصره 3 ماده واحده «نسبت به مازاد»
5≥x≥ 0 0 0
10≥x≥ 5 700 1000
15≥x≥ 10 1000 1500
20≥x≥ 15 1500 2000
25≥x≥ 20 2000 3000
30≥x≥ 25 2500 4000
35≥x≥ 30 3000 5000
40≥x≥ 35 3500 6000
50≥x≥ 40 4000 6000
50≤x 4000 6000
ز) از کلّیه مشترکان آب غیرخانگی، تا سقف ظرفیت قراردادی مبلغ سه هزار ریال به ازای هر متر مکعب آب مصرفی و مازاد بر ظرفیت قراردادی مبلغ پنج هزار ریال به ازای هر متر مکعب آب مصرفی به عنوان سهم تبصره 3 ماده واحد از طریق درج در قبوض دریافت گردد.
ح) اعتبار مبلغ مندرج در این مصوبه، از تاریخ ابلاغ لغایت پایان سال 1395 می‌باشد. در سالهای بعد تا پایان سال 1400، در مقاطع سالانه پانزده درصد نسبت به مبالغ مندرج در بندهای (و) و (ز) و بیست درصد نسبت به مبالغ مندرج در بندهای (الف)، (ب)، (ج)، (د) و (هـ) پس از تایید شورای اسلامی شهر بجنورد قابل افزایش می‌باشد.
تبصره یک : کلّیه فضاهای اصلی مساجد و حسینیه‌ها، موسسات قرآنی، دارالقرآنها و حوزه‌های علمیه، گلزار شهدا، یادمان شهدا، امامزاده ها و مکانهای مذهبی اقلیتهای دینی مصرح در قانون، از پرداخت مبلغ سهم تبصره 3 ماده واحده در بندهای (و) و (ز) معاف می‌باشند. این حکم شامل مکانهای تجاری وابسته به آنها نمی‌باشد.
تبصره دو : ساختمان اداری مراکز خیریه (با ارایه تاییدیه هیات نظارت بر تشکلهای غیردولتی شهرستان در فرمانداری بجنورد)، مدارس علمیه (با ارایه گواهی از مدیریت حوزه علمیه خراسان شمالی)، مراکز نگهداری معلولین و ایتام (با ارایه گواهی از مراجع ذیصلاح قانونی) و فضای سبز شهرداری از پرداخت سهم تبصره 3 ماده واحده موضوع بندهای (ج) و (د) معاف می‌گردند.
تبصره سه : خانواده شهدا (شامل پدر، مادر، همسر و فرزندان شهدای گرانقدر با ارایه معرفی‌نامه از بنیاد شهید)، جانبازان بیست و پنج درصد و بالاتر (با ارایه معرفی‌نامه از امور ایثارگران)، افراد تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (با ارایه معرفی‌نامه از کمیته امداد) یا سازمان بهزیستی (با ارایه معرفی‌نامه از سازمان بهزیستی)، برای یک بار و گلزار شهدا، یادمان شهدا و مساجد (به استثنای واحدهای تجاری) از پرداخت سهم تبصره 3 ماده واحده موضوع بندهای (الف) و (ب) معاف می‌باشند.
تبصره چهار : آزادگان سرافراز با ارایه معرفی‌نامه از امور ایثارگران، یک بار برای واحد مسکونی از پرداخت مبلغ ثابت تبصره 3 ماده واحده مندرج در بندهای (الف) و (ب) معاف می‌گردند.
تبصره پنج : با نظر به اینکه استفاده از آب شرب برای احداث بنا ممنوع می‌باشد، لذا در صورت مصرف آب شرب در امور احداث بنای ساختمانی، به ازای هر متر مکعب آب مصرفی مبلغ پنج هزار ریال به عنوان سهم تبصره 3 ماده واحده دریافت گردد.
تبصره شش : شرکت آب و فاضلاب استان خراسان شمالی موظّف است مبالغ مندرج در بندهای (و) و (ز) این مصوبه را به صورت جداگانه تحت عنوان «تبصره (3) آب» در صورتحساب مشترکین درج نماید.
ضمناً لازم است وجوه حاصله از اجرای بندهای «الف»، «ب»، «ج»، «د» و «هـ» جهت اجرای طرحها و پروژه‌های آب و فاضلاب و وجوه حاصله از اجرای بندهای «و» و «ز» صرفاً جهت اجرای طرحها و پروژه‌های آب شهر بجنورد هزینه شده و گزارش پیشرفت آنها به طور مستمر به شورای اسلامی شهر مذکور و شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور ارایه گردد.
نامه شماره 99/22420/20/100-1399/5/15 وزیر نیرو
موضوع : تمدید مصوبه تبصره (3) شهر شیروان
مستند صدور مصوبه : تبصره (3) ذیل ماده واحده قانون ایجاد تسهیلات برای توسعه طرحهای فاضلاب و بازسازی شبکه آب شهری مصوب مجلس شورای اسلامی مورخ 1377/3/24 و مصوبه شورای اسلامی شهر شیروان به شماره 616 مورخ 1395/12/24
بدینوسیله مصوبه شماره 96/33600/31/100 -1396/7/16 شهر شیروان تحت پوشش شرکت آب و فاضلاب استان خراسان شمالی جهت اجرا به مدت یک سال تمدید می‌گردد.
ضمناً لازم است وجوه حاصل از اجرای مصوبه صرفاً جهت اجرای طرحها و پروژه های آب و فاضلاب شهر شیروان هزینه شده و گزارش پیشرفت آنها به طور مستمر به شورای اسلامی شهر مذکور و شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور ارایه گردد.
نامه شماره 99/22407/20/100- 1399/5/15 وزیر نیرو
موضوع : تمدید مصوبه تبصره (3) شهر اسفراین
مستند صدور مصوبه : تبصره (3) ذیل ماده واحده قانون ایجاد تسهیلات برای توسعه طرحهای فاضلاب و بازسازی شبکه آب شهری مصوب مجلس شورای اسلامی مورخ 1377/3/24 و مصوبه شورای اسلامی شهر شیروان به شماره 269 مورخ 1397/3/28
بدینوسیله مصوبه شماره 98/28547/20/100-1398/6/10 شهر اسفراین تحت پوشش شرکت آب و فاضلاب استان خراسان شمالی جهت اجرا به مدت یک سال تمدید می‌گردد.
ضمناً لازم است وجوه حاصل از اجرای مصوبه صرفاً جهت اجرای طرحها و پروژه‌های آب و فاضلاب شهر اسفراین هزینه شده و گزارش پیشرفت آنها به طور مستمر به شورای اسلامی شهر مذکور و شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور ارایه گردد.
در پاسخ به شکایت مطروحه، مدیرکل دفتر حقوقی وزارت نیرو به موجب لایحه شماره 1400/57319/410-1400/12/21 اعلام کرده است که اولاً مساله تعیین تعرفه آب و فاضلاب و مساله تامین منابع لازم برای سرمایه‌گذاری در آب دو مقوله متفاوت در حوزه آب و فاضلاب هستند و وضع مصوبه در اجرای قانون ایجاد تسهیلات برای توسعه طرحهای فاضلاب و بازسازی شبکه آب شهری به معنای تعیین تعرفه آب و فاضلاب نیست. بلکه روندی است که شوراهای اسلامی شهر و شرکتهای آب و فاضلاب و وزارت نیرو با همکاری یکدیگر منابع مالی لازم برای توسعه شبکه‌های آب و فاضلاب و… را به فراخور هر شهر و هر مشترک تعیین میکنند. ثانیاً قانونگذار براساس بند 82 جداول پیوست قانون بودجه سال 1399 کل کشور و جزء (2) بند (د) تبصره 8 قانون بودجه سال 1400 کل کشور مقرر کرده است که شرکتهای آب و فاضلاب استانی مجازند حداکثر ده درصد از منابع حاصل از اجرای تبصره (۳) قانون ایجاد تسهیلات برای توسعه طرحهای فاضلاب و بازسازی شبکه‌های آب شهری مصوب 1377/3/24 با اصلاحات و الحاقات بعدی را برای تسریع در اجرا و توسعه طرحهای ایجاد تاسیسات آب و فاضلاب با اولویت اجرای طرحهای فاضلاب در روستاهای همان بخش هزینه نمایند. لذا مصوبات شوراهای اسلامی در راستای اجرای این تکلیف قانونی وضع می‌شوند و مبنای قانونی دارند و مدیرکل پژوهش و پیشگیری دیوان عدالت اداری هم به موجب نامه شماره 9000/235/15059/200-1400/8/26 و در مقام ابلاغ نظریه کمیسیون مشورتی دیوان اعلام کرده است که دریافت وجوه مقرر در تبصره 3 قانون فوق برای سالهای 1399 و 1400 به استناد بند 82 قانون بودجه سال 1399 و جزء 2 بند (د) تبصره 8 قانون بودجه سال 1400 قابل اجرا بوده و آرای سابق هیات عمومی دیوان که ناظر بر ابطال مصوبات گذشته شوراهای اسلامی شهرهای ارومیه و ابوزید آباد می‌باشد، مانع اجرای بند 82 قانون بودجه 1399 و جزء 2 بند (د) تبصره 8 قانون بودجه سال 1400 کل کشور نمی‌باشد.
همچنین رییس شورای اسلامی شهر شیروان به موجب لایحه شماره 287/ش مورخ 1401/4/15 در پاسخ به شکایت مطروحه اعلام کرده است که مصوبات مورد شکایت برمبنای بند 8 مصوبات جلسه مورخ 1393/4/9 ستاد هدفمند کردن یارانه‌ها و بند (الف) ماده 3 قانون هدفمند کردن یارانه‌ها تصویب شده و براساس بند 82 قانون بودجه سال 1399 و جزء 2 بند (د) تبصره 8 قانون بودجه سال 1400 کل کشور و نامه شماره 9000/235/15059/200-1400/8/26 دیوان عدالت اداری مورد تایید قرار گرفته‌اند و لذا رد شکایت مورد تقاضا است.
به علاوه، رییس شورای اسلامی شهر اسفراین به موجب لایحه شماره 223 مورخ 1401/4/11 در پاسخ به شکایت مطروحه اعلام کرده است که مصوبات شورای اسلامی شهر برمبنای بندهای 4 و 5 ماده 80 قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شورای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران به تصویب رسیده و از طرف کمیته انطباق شهرستان هم مورد تایید قرار گرفته است.
هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 1402/9/15 با حضور رییس و معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.
رای هیات عمومی
الف. براساس تبصره 3 ماده واحده قانون ایجاد تسهیلات برای توسعه طرحهای فاضلاب و بازسازی شبکه‌های آب شهـری مصوب 1377/3/24 مقرر شده است : «تا زمان تشکیل شورای اسلامی شهر اجازه داده می‌شود هیاتی مرکب از رییس سازمان برنامه و بودجه استان، مدیرعامل آب و فاضلاب استان و یک یا دو نفر از نماینده‌های استان در مجلس شورای اسلامی به انتخاب مجلس، راهکارهای مشارکت مالی سایر بخشها و ایجاد تسهیلات برای اجرای طرحهای آب و فاضلاب شهرها را براساس پیشنهاد شرکت آب و فاضلاب استان بررسی و تایید نموده تا پس از تصویب وزیر نیرو توسط شرکتهای آب و فاضلاب به اجرا درآید.» نظر به اینکه برمبنای نامه‌های شماره 99/22420/20/100-1395/5/15 و 99/22407/20/100-1399/5/15 وزیر نیرو بدون رعایت تشریفات قانونی مقرر در قانون، مصوبات شوراهای اسلامی شهرهای اسفراین و شیروان درخصوص اخذ وجه از مشترکین در قالب تبصره 3 ماده واحده قانون ایجاد تسهیلات برای توسعه طرحهای فاضلاب و بازسازی شبکه‌های آب شهری تمدید شده است، بنابراین نامه‌های یادشده از جهت عدم رعایت تشریفات قانونی مقرر در تبصره مذکور خارج از حدود اختیار بوده و مستند به بند 1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال می‌شود.
ب. به موجب تبصره 3 ماده واحده قانون ایجاد تسهیلات برای توسعه طرحهای فاضلاب و بازسازی شبکه‌های آب شهری مصوب 1377/3/24 مقرر شده است : «تا زمان تشکیل شورای اسلامی شهر اجازه داده می‌شود هیاتی مرکب از رییس سازمان برنامه و بودجه استان، مدیرعامل آب و فاضلاب استان و یک یا دو نفر از نماینده‌های استان در مجلس شورای اسلامی به انتخاب مجلس، راهکارهای مشارکت مالی و سایر بخشها و ایجاد تسهیلات برای اجرای طرحهای آب و فاضلاب شهرها را براساس پیشنهاد شرکت آب و فاضلاب استان بررسی و تایید نموده تا پس از تصویب وزیر نیرو توسط شرکتهای آب و فاضلاب به اجرا درآید» و مطابق بند 82 جداول پیوست قانون بودجه سال 1399 کل کشور : «شرکتهای آب و فاضلاب استانی مجازند حداکثر ده درصد از منابع حاصل از مشارکت مالی مصوب شورای اسلامی هر شهر (موضوع تبصره ۳ قانون ایجاد تسهیلات برای توسعه طرحهای فاضلاب و بازسازی شبکه‌های آب شهری) را به منظور تسریع در اجرا و توسعه طرحهای ایجاد تسهیلات آب و فاضلاب با اولویت اجرای طرحهای فاضلاب در روستاهای حاشیه همان شهر هزینه نمایند.» با عنایت به اینکه اولاً حکم قانونی مزبور ناظر به صلاحیت بررسی راهکارهای مشارکت داوطلبانه مردم برای تامین منابع مالی مورد نیاز در زمینه تسهیل اجرای طرحهای آب و فاضلاب بوده و منصرف از انجام اموری مانند وضع تعرفه‌های آب و فاضلاب و یا اجبار و الزام مشترکین به پرداخت وجه است و ثانیاً هیات عمومی دیوان عدالت اداری براساس آرای مختلف خود از جمله رای شماره 1717 مورخ 1399/11/14 حکم به ابطال بخشنامه‌های وزارت نیرو درخصوص اخذ وجه از مشترکین صادر کرده است، بنابراین بخشنامه شماره 95/20683/31/100 مورخ 1395/4/19 وزارت نیرو که متضمن ابلاغ مصوبه شورای اسلامی شهر بجنورد درخصوص اخذ وجه از مردم در اجرای تبصره 3 ماده واحده قانون ایجاد تسهیلات برای توسعه طرحهای فاضلاب و بازسازی شبکه‌های آب شهری است، خلاف قانون و خارج از حدود اختیار بوده و مستند به بند 1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال می‌شود.
حکمتعلی مظفری
رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری
