بسم الله الرحمن الرحیم
شماره دادنامه: 1394
تاریخ دادنامه: 1401/08/10
شماره پرونده: 0100140
مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: آقای مجتبی عباسی تازه کندی
موضوع شکایت و خواسته: ابطال الف- نامه شماره 595355/00/5507-23/11/1400 مدیرکل درمان و توانبخشی بنیاد شهید و امور ایثارگران، ب- دستورالعمل شماره 590698/00/5407-19/11/1400 مدیرکل امور حقوقی و معاضدت بنیاد شهید و امور ایثارگران
گردش کار: شاکی به موجب دادخواستی ابطال الف- نامه شماره 595355/00/5507-23/11/1400 مدیرکل درمان و توانبخشی بنیاد شهید و امور ایثارگران، ب- دستورالعمل شماره 590698/00/5407-19/11/1400 مدیرکل امور حقوقی و معاضدت بنیاد شهید و امور ایثارگران را خواستار شده و در مقام تبیین خواسته اعلام کرده است:
" مدیرکل حقوقی و معاضدت بنیاد شهید در اقدامی خلاف قانون خدمات رسانی به خانواده شهدا و ایثارگران در جواب نامه مدیرکل درمان و توانبخشی بنیاد اقدام به حذف بیمه تکمیلی فرزندان شهدای مونث نموده است در حالی که در بند (ز) از ماده یک فصل اول قانون خدمات رسانی به خانواده ایثارگران مصوب سال 1391، خانواده شهدا بدین گونـه تعریف شده اند: «خـانواده شاهد، خـانواده های معظمی که در راه اعتلای اهـداف عالیه انقلاب اسلامی و مبارزه با دشمنان انقلاب یکی از اعضای خانواده شان (پدر، مادر، همسر، فرزند) شهید یا مفقود الاثر یا اسیر شده باشد» که با تعریفی که این بند از ماده قانونی می نماید فرزندان شهدای مونث و همسر ایشان جز خانواده شاهد هستند و در ادامه در ماده 12 و 13 همان قانون مقرر می دارد: «ماده 12- حدود خدمات بیمه بهداشتی، درمانی (همگانی، مکمل، خاص) قابل ارایه به خانواده شاهد، جانبازان، آزادگان و افراد تحت تکفل ایشان طبق مفاد قانون بیمه همگانی درمانی کشور و قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی و اصلاحات قوانین یاد شده می باشد. آیین نامه اجرایی ذی ربط با پیشنهاد مشترک بنیاد، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و ستاد کل نیروهای مسلح به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.»
ماده13- الف- تامین صد در صد (100%) هزینه بهداشتی درمانی به صورت بیمه سلامت، بیمه همگانی، بیمه مکمل و بیمه خاص (خدماتی که مشمول قوانین بیمه همگانی و تکمیلی نمی گردند) خانواده شاهد، جانبازان، آزادگان و افراد تحت تکفل آنان بر عهـده دولت بـوده و اعتبارات آن هـر سـاله در قـوانین بودجه سنوات منظور می گردد. لذا ابطال مصوبات مورد تقاضا می باشد. "
متن مقرره های مورد شکایت به شرح زیر است:
الف- نامه شماره 595355/00/5507-22/11/1400
" با توجه به استعلام این اداره کل با شماره نامه 527513-22/10/1400 و پاسخ مدیر کل امور حقوقی و معاضدت قضایی طی نامه شماره 590698-19/11/1400 مبنی بر عدم مشمولیت در ارایه خدمات درمانی برای همسر و فرزندان شهدای مونث، خواهشمند است با توجه به تعداد حدود 530 همسر شهید مونث و به تبع آن فرزندان ایشان نسبت به حذف پوشش بیمه پایه و تکمیلی فرزندان و همسران شهدای مونث از سامانه سجایا ارایه طریق نمایید.- مدیرکل درمان و توانبخشی بنیاد شهید و امور ایثارگران "
ب- دستورالعمل شماره 590698/00/5407-19/11/1400
" مدیرکل محترم درمان و توانبخشی
با سلام و احترام
بازگشت به نامه شماره 527513/00/5507-22/10/1400 آن اداره کل به اطلاع می رساند:
اولاً: همانگونه که طی مکاتبات متعدد قبلی در خصوص همین موضوع (از جمله در پاسخ به استعلام صورت گرفته در مورد درخواست خانم شیدا داج و خانم آمنه عرب) بیان گردید، بر اساس تمامی قوانین و مقررات عام و خاص، پرداخت حقوق و مزایا و ارایه خدمات درمانی و … از طریق بنیاد به ایثارگران از باب کفالت و تحت تکفل بودن افراد می باشد بنابراین چنانچه افراد متقاضی شرایط لازم و قانونی را دارا بوده (تحت تکفل ایثارگر باشند) استحقاق دریافت خدمات مقرر قانونی را دارا بوده و در غیر این صورت مستحق دریافت این خدمات نمی باشند.
ثانیاً: حسب صراحت بند (الف) ماده 13 قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران همچنین بند (ب) قانون اصلاح این ماده مصوب 19/10/1397 مجلس شورای اسلامی نیز «تامین صددرصد (100 %) هزینه بهداشتی درمانی به صورت بیمه سلامت، بیمه همگانی، بیمه مکمل و بیمه خاص (خدماتی که مشمول قوانین بیمه همگانی و تکمیلی نمی‌گردند) خانواده شاهد، جانبازان، آزادگان و افراد تحت تکفل آنان برعهده دولت (بنیاد) میباشد.»
ثالثاً: براساس قوانین جاری از جمله قانون مدنی اولاد تحت تکفل پدر خود می‌باشند.
رابعاً: در حالی که به علت عدم تامین اعتبار لازم، بنیاد قادر به انجام تکالیف قانونی خود در خصوص پرداخت هزینههای درمانی ایثارگران واجد شرایط نمی‌باشد، مشخص نیست که علت پیگیری و یا استعلام در این‌گونه موارد چیست؟ مضافاً اینکه در نهایت و بعد از ارسال پاسخ استعلام توسط اداره کل حقوقی با مقصر جلوه دادن این ادارهکل در نظر ایثارگران، موجبات درگیری و برخورد ناشایست آنها با کارشناسان مربوطه را در پی خواهد داشت.
بنابراین این نهاد هیچ گونه تکلیفی در برابر افراد غیر تحت تکفل ایثارگر ندارد. لذا شایسته است دستور فرمایید از استعلام موارد بدیهی و روشن که در خود قانون تکلیف آنها مشخص گردیده و هیچ‌گونه ابهامی در ارتباط با آن وجود ندارد، خودداری گردد.
مراتب جهت اقدام وفق مقررات مربوط در سایر موارد مشابه به حضور ارسال می‌گردد .–مدیرکل امور حقوقی و معاضدت قضایی بنیاد شهید و امور ایثارگران "
در پاسخ به شکایت مذکور، سرپرست اداره کل امور حقوقی و معاضدت قضایی بنیاد شهید و امور ایثارگران، به موجب لایحه شماره 210079/01/5407-1/5/1401 اعلام کرده است:
" 1- بر اساس تمامی قوانین و مقررات عام و خاص، پرداخت حقوق و مزایا و ارایه خدمات درمانی و … به افراد تحت پوشش از طریق بنیاد از باب کفالت و تحت تکفل بودن اشخاص می باشد. بنابراین چنانچه افراد متقاضی شرایط لازم و قانونی را دارا بوده (تحت تکفل ایثارگر باشند) استحقاق دریافت خدمات مقرر قانونی را دارا بوده و در غیر این صورت مستحق دریافت این خدمات نمی باشند و این موضوع نه تنها تفسیر قانون نبوده بلکه بیان صریح نظر قانونگذار می باشد.
2- حسب صراحت بند (الف) ماده 13 قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران همچنین بند (ب) قانون اصلاح این ماده مصوب 19/10/1397 مجلس شورای اسلامی نیز « تامین صد در صد (100%) هزینه بهداشتی درمانی به صورت بیمه سلامت، بیمه همگانی، بیمه مکمل و بیمه خاص (خدماتی که مشمول قوانین بیمه همگانی و تکمیلی نمی‌گردند) خانواده شاهد، جانبازان، آزادگان و افراد تحت تکفل آنان بر عهده دولت (بنیاد) می باشد.
3- بر اساس تمامی قوانین و مقررات حاکم در کشور علی الخصوص مواد 1158 الی 1167 قانون مدنی در باب نسب اعلام می دارد که نسب افراد وابسته به پدر خود می باشد.
4- بر اساس ماده 1105 قانون مدنی « در روابط زوجین ریاست خانواده از خصایص شوهر است»
5- طبق مواد 1106 و 1199 این قانون نیز نفقه زن و اولاد به عهده شوهر می باشد.
6- حسب صراحت ماده 1107 قانون مذکور اصلاحی در تاریخ 19/8/1381 «نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و …».
7- ماده 86 قانون استخدام کشوری و ماده 7 قانون برقراری حقوق وظیفه و وظیفه عایله تحت تکفل جانبازان و شهدا … مصوب 25/11/1361 و تبصره ذیل آن همچنین بند 1 ماده 16 آیین نامه اجرایی قانون حالت اشتغال، حتی در خصوص فرزندان شهدای تحت تکفل شهید نیز محدودیت قانونی برقرار کرده و ارایه خدمات به این افراد را تا پایان 20 سالگی و در صورت تحصیل در دانشگاه ها تا پایان 25 سالگی تعیین نموده است.
8- به استناد ماده 52 قانون جامع … « بیمه درمانی فرزندان ذکور شهدا پس از فراغت از تحصیل تا زمان اشتغال حداکثر به مدت 3 سال توسط بنیاد محاسبه و پرداخت می گردد». بنابراین بر اساس ماده فوق به عنوان آخرین اراده قانونگذار، خدمات درمانی به فرزندان شهدای تحت تکفل نیز حداکثر تا پایان 23 سالگی و در صورت تحصیل در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی تا پایان 28 سالگی قابل ارایه می باشد و این موضوع ارتباطی با فرزندان شهدای مونث غیر تحت تکفل که بعضی حتی دارای سنینی خیلی بالاتر از 28 سال هستند، ندارد. ضمناً در سنوات گذشته بنیاد به محض پایان 20 سالگی فرزندان شهدا و در صورت تحصیل در دانشگاه ها به محض پایان 23 سالگی نسبت به قطع خدمات درمانی آنها اقدام و حتی در صورت عدم اشتغال و فاقد شغل بودن از ارایه خدمات درمانی خودداری می نمود که با تصویب قانون جامع … و حکم مقرر در ماده 52 این خدمات صرفاً تا 2 سال افزایش یافته است.
9- صرف نظر از عدم شمول قانون نسبت به فرزندان شهدای مونث مانند شاکی و غیر قانونی بودن خواسته مطروحه اعلام می دارد که با توجه به مشکلات مالی و عدم تامین اعتبار کافی و لازم حتی برای مشمولین قانون، تحت هیچ شرایطی امکان برقراری و ارایه خدمات درمانی به فرزندان شهیده غیر تحت تکفل که پدر آنها نیز در قید حیات می باشد وجود ندارد."
هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 10/8/1401 با حضور رییس و معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.
رای هیات عمومی
الف- براساس بند ۱ ماده ۱۲ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ رسیدگی به شکایات، تظلّمات و اعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی از آیین‌نامه‌ها و سایر نظامات و مقررات دولتی و شهرداری ها و موسسات عمومی غیردولتی در مواردی که مقررات مذکور به علّت مغایرت با شرع یا قانون و یا عدم صلاحیت مرجع مربوط یا تجاوز و یا سوء استفاده از اختیارات یا تخلّف در اجرای قوانین و مقررات یا خـودداری از انجـام وظایف مـوجب تضییع حقوق اشخاص می‌شود، از جملـه صلاحیت ها و وظایف هیات عمومی دیوان عدالت اداری است. نظر به اینکه نامه شماره 595355/00/5507 مورخ 23/11/1400 مدیرکل درمان و توانبخشی بنیاد شهید و ایثارگران مبتنی بر درخواست ارایه طریق درخصوص حذف پوشش بیمه پایه و تکمیلی فرزندان و همسران شهدای مونث از سامانه سجایا (سیستم جامع اطلاعات یکپارچه ایثارگران) بوده و متضمن وضع قاعده آمره عام‌الشمول نیست، بنابراین از مصادیق مقررات موضوع بند 1 ماده 12 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 محسوب نمی‌شود و رسیدگی به آن در هیات عمومی دیوان عدالت اداری قابل طرح نیست.
ب- اولاً: براساس بند (ز) ماده 1 قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران مصوب 3/4/1386 در تعریف خانواده شاهد مقرر شده است که: «خانواده¬های معظمی که در راه اعتلای اهداف عالیه انقلاب اسلامی و مبارزه با دشمنان انقلاب یکی از اعضای خانواده¬شان (پدر، مادر، همسر، فرزند) شهید یا مفقودالاثر یا اسیر شده باشد» و برمبنای این بند افرادی نیز که مادر آنها شهید شده است، به عنوان خانواده شهید شناخته شده‌اند. ثانیاً: به موجب ماده 12 قانون مذکور : «حدود خدمات بیمه بهداشتی، درمانی (همگانی، مکمل، خاص) قابل ارایه به خانواده شاهد، جانبازان، آزادگان و افراد تحت تکفل ایشان طبق مفاد قانون بیمه همگانی درمانی کشور و قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی و اصلاحات قوانین یاد‌شده میباشد…» و در این ماده عبارت "افراد تحت تکفل ایشان" قید خانواده شهید نبوده و بلکه منظور از آن، افراد تحت تکفل خانواده شاهد، جانبازان و آزادگان است. ثالثاً: براساس بند (الف) ماده 13 قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران (اصلاحی 19/10/1397): «تامین صد درصد (%100) هزینه بهداشتی درمانی به صورت بیمه سلامت، بیمه همگانی، بیمه مکمل و بیمه خاص (خدماتی که مشمول قوانین بیمه همگانی و تکمیلی نمی‌گردند) خانواده شاهد، جانبازان، آزادگان و افراد تحت تکفل آنان برعهده دولت بوده و اعتبارات آن هر ساله براساس تعداد و سرانه در قوانین بودجه سنواتی به صورت صد درصد (%100) تخصیص یافته منظور می¬گردد» و از این حیث تفاوتی بین خانواده شهید مذکر یا مونث نیست و شرطی مبنی بر تحت تکفل بودن خانواده شهید جهت تامین هزینه بهداشتی درمانی به صورت بیمه سلامت، بیمه همگانی، بیمه مکمل و بیمه خاص وجود ندارد. رابعاً: به موجب بند (ب) ماده 13 قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران (اصلاحی 19/10/1397) مقرر شده است که : «با اجرای حکم این ماده خدمات بهداشتی و بیمه درمانی مکمل آزادگان، جانبازان، ایثارگران شاغل و غیرشاغل، بازنشسته و افراد تحت تکفل آنها و والدین، همسران و فرزندان شهدا برعهده بنیاد شهید و امور ایثارگران است» و در این بند نیز به فرزندان شهدا به صورت مطلق تصریح شده و شرط تحت تکفل بودن برای آنها ذکر نشده است. بنا به مراتب فوق، اطلاق دستورالعمل شماره 590698/00/5407 مورخ 19/11/1400 مدیرکل امور حقوقی و معاضدت بنیاد شهید و امور ایثارگران که براساس آن مقرر شده است: «… پرداخت حقوق و مزایا و ارایه خدمات درمانی و غیره از طریق بنیاد به ایثارگران از باب کفالت و تحت تکفل بودن افراد می¬باشد…» و بر این اساس مانع از ارایه بیمه تکمیلی به آن دسته از فرزندان شهید مونث که تحت تکفل مادر خود نبوده¬اند می‌شود، خارج از حدود اختیار و خلاف قانون است و مستند به بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ابطال می‌گردد./
حکمتعلی مظفری
رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری
