بسم الله الرحمن الرحیم
شماره دادنامه: 140109970905811053
تاریخ دادنامه: 12/6؍1401
شماره پرونده: 0001111
مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: آقای رحمان اصفهانی
موضوع شکایت و خواسته: ابطال قسمت «دریافت هزینه های مربوط به معاینات پزشکی» از بند 8 اطلاعیه آزمون استخدام پیمانی سال 1397 اداره کل آموزش و پرورش استان کردستان
گـردش کار: شـاکی به موجب دادخـواست و لایحه تکمیلی ابطال قسمت «دریافت هزینه های مربوط به معاینات پزشکی» از بند 8 اطلاعیه آزمون استخدام پیمانی سال 1397 اداره کل آموزش و پرورش استان کردستان را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:
" همانگونه که مستحضرید مطابق آیین نامه اجرایی بند (ز) ماده 42 قانون مدیریت خدمات کشوری و نیز ماده 90 قانون تامین اجتماعی، انجام معاینات پزشکی و روانشناختی پیش از استخدام از جمله تکالیف و وظایف دستگاه های اجرایی (کارفرما) بر شمرده شده است. چرا که کارفرما به منظور تناسب شغل و شاغل، جلوگیری از تبعات قانونی ناشی از حوادث و آسیب های وارده به شاغلین حین خدمت و جلوگیری از ادعای آتی کارکنان، نیاز به بررسی وضعیت جسمی و روانی کارکنان دارد. حال آنکه متاسفانه بسیاری از دستگاه های اجرایی به ویژه آموزش و پرورش معاینات اولیه را با هزینه های شخصی داوطلبان انجام می دهند در حالیکه این موضوع به صـراحت قـوانین از جمله تکالیف قـانونی کارفـرما و از وظـایف او تعیین شده و افراد با معـرفی دستگاه و در مراکز منتخب دستگاه و مطابق با نیاز و خواسته دستگاه معـاینه می شوند و نتایج حاصـل از آن نیز توسط دستگـاه مورد بهره برداری قرار می گیرد و لذا تحمیل هزینه های بالای معاینات بر متقاضیان اقدامی مغایر مقررات و غیر منصفانه است و متاسفانه این روال در اکثر دستگاه های اجرایی به ویژه وزارت آموزش و پرورش که سالیانه چندین هزار داوطلب استخدامی دارد به وضوح جاری بوده و موجبات تضییع حقوق بسیاری از آحاد جامعه را فراهم کرده و موضوعی عام الشمول محسوب می گردد. لیکن اینجانب به عنوان شاکی در ارتباط با این رویه حاکم که به عنوان مقرراتی نانوشته توسط وزارت آموزش و پرورش مورد اقدام قرار می گیرد مستند مکتوبی نیافتم که به طور مشخص در خصوص آن مقرره مکتوب، طرح دعوی نمایم و شاید مستندات مربوطه موجود بوده لیکن در اختیار عامه و اینجانب قرار ندارد. لهذا بر اساس حدود صلاحیت و وظایف هیات عمومی دیوان عدالت اداری در خصوص رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی از آیین نامه ها و سایر نظامات و مقررات دولتی و با توجه به این که رویه مورد عمل به عنوان مقررات (احتمالاً نانوشته) دولتی سالیان است مورد عمل وزارت آموزش و پرورش می باشد ضمن درخواست از قضـات برای ورود به این موضـوع و ابطـال آن، همـزمان بند 8 اطلاعیه آمـوزش و پرورش اسـتان کردستان برای آزمون استخدام پیمانی سال 1397 را نیز به عنوان مقرره مورد شکایت اعلام می نمایم. لذا مطابق استدلال پیش گفت درخواست ابطال بند فوق را در خصوص هزینه هایی که قانوناً بر عهده دستگاه اجرایی بوده لیکن از پذیرفته شدگان اخذ می شد، می نمایم."
متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر است:
" اطلاعیه آزمون استخدام پیمانی سال 1397 آموزش و پرورش استان کردستان
اداره امور اداری و تشکیلات آموزش و پرورش استان کردستان طی اطلاعیه ای زمان، مکان و مدارک مورد نیاز جهت انجام فرایند پذیرش، معاینات پزشکی و سایر مراحل آموزن استخدام پیمانی سال 1397 را اعلام کرد.
…….
8- مطابق شرایط و ضوابط مندرج در دفترچه آزمون استخدامی، بخشی از هزینه های مصوب استخدامی، معاینات پزشکی و برگزاری دوره یک ساله مهارت آموزی (خدمات آموزشی و رفاهی) بر عهده داوطلب خواهد بود.- اداره کل آموزش و پرورش استان کردستان"
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیر کل دفتر حقوقی، املاک و حمایت قضایی وزارت آموزش و پرورش به موجب لایحه شماره 97876؍810 مورخ 20؍6؍1400 به طور خلاصه توضیح داده است که:
" یکی از شرایط عمومی داوطلبان استخدام در دستگاه های اجرایی که در بند (ز) ماده 42 قانون مدیریت خدمات کشوری مورد تصریح مقنن قـرار گـرفته داشتن سلامت جسمـانی، روانی و توانایی انجام کار در پست مـورد نظر می باشد. در این راستا، آیین نامه اجرایی آن با موضوع سنجش سلامت جسمانی و روانی داوطلبان استخدام مصوبه 88384؍44178 مورخ 23؍4؍1389 هیات وزیران به پیشنهاد معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رییس جمهور و با رعایت جزء (ط) بند 1 مصوبه شماره 158795؍ت38856هـ مورخ 1؍10؍1386 هیات وزیران تصویب شده است. به موجب بندهای 1 و 3 آیین نامه اجرایی ذکر شده دستگاه های اجرایی موظفند سلامت جسمانی و روانی داوطلبان استخدام را از طریق آزمون علمی مصاحبه تخصصی و معاینات پزشکی برای استخدام در پست مد نظر مورد سنجش قرار دهند. همچنین به موجب ماده 3 تصویب نامه شماره 44178؍88383-23؍4؍1389 هیات وزیران، دستگاه های اجرایی اختیار دارند تا صلاحیت و توانایی انجام کار داوطلبانی که برای آن استخدام می شوند را از طریق آزمون علمی، مصاحبه تخصصی و معاینات پزشکی احراز نمایند. لکن هیچگونه تصریحی مبنی بر اینکه پرداخت هزینه های معاینات پزشکی با دستگـاه های اجـرایی باشد وجود ندارد و شاکی نیز به این امر اذعان داشته و اقرار دارد که متن مصرحی در این زمینه وجود ندارد. محدودیت قوانین بودجه نیز که ذیلاً ذکر می گردد مبین این امر می باشد.
به موجب اصـل 53 قانون اساسی کلیه دریافت های دولت در حساب های خزانه داری کل متمرکز می شود و همه پرداخت ها در حدود اعتبارات مصوب به موجب قانون انجام می گیرد. پرداخت هزینه معاینات پزشکی نیز از این امر مستثنی نبوده و نیاز به اعتبار مصوب در قانون دارد و در قوانین بودجه سالانه و مقررات امری مانند بند (ن) ماده 28 قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی 2 ماده 71 قانون احکام دایمی کشور، بند (ت) و (ث) ماده هفت قانون برنامه ششم توسعه ایجاد و تحمیل هرگونه بار مالی مازاد بر ارقام مندرج در قوانین بودجه سنواتی، توسط دستگاه های اجرایی که از اعتبارات عمومی استفاده می شود، ممنوع بوده و همچنین کلیه اقدامات از جمله تصویب نامه ها، بخشنامه ها و دستورالعمل ها و … که متضمن بار مالی باشد در صورتی قابل طرح و تصویب و اجراء است که بار مالی ناشی از آن قبلاً محاسبه و در قانون بودجه کل کشور تامین شده باشد. اقدام دستگاه اجرایی برخلاف این حکم تعهد زاید بر اعتبار محسوب و در حکم تصرف غیر قانونی در اموال دولتی می باشد و با خاطیان برابر ماده 598 قانون مجازات اسلامی مصوب 1375 برخورد خواهد شد. استناد شاکی به ماده 90 قانون تامین اجتماعی و تعمیم مقررات قانون کار به اشخاصی که قصد استخدام در دستگاه های دولتی دارند با وجود نص مقرر در ماده 188 قانون کار، کاملاً بلاوجه می باشد چرا که به موجب مقرره اخیر، اشخاص موضوع قانون استخدام کشوری مشمول مقررات قانون کار نخواهند بود. (گرچه در ماده 90 نیز تصریحی در مسیول پرداخت هزینه های پزشکی مشاهده نمی گردد.)
برابر آراء وحدت رویه هیات عمومی دیوان عدالت اداری به شماره دادنامه های 474 و 475 مورخ 17؍5؍1396 و 1841 مورخ 20؍9؍1397 شرایط قید شده در آگهی های استخدامی که داوطـلبان با آگاهی از این موضـوع در آزمون شرکت کرده اند الزام آور می باشد. به استناد ماده 43 قانون مدیریت خدمات کشوری، دستگاه های اجرایی می توانند با لحاظ نمودن قـوانین و مقررات قبلی شرایطی علاوه بر شرایط عمومی استخدام را ملاک عمل قرار دهند. مطابق بندهای ذیل ماده 6 قانون تشکیل شورای عالی آموزش و پرورش، تصویب مقررات و اصول لازم برای گزینش تخصصی و تربیت و استخدام معلمان، بررسی و تصویب طـرح های توسعه در مـراحل و رشته هـای مختلف تحصیلی بر اساس احتیاجات نیروی انسانی با توجه به امکانات کشور، بر عهده شورای عالی آموزش و پرورش نهاده شده است. به عبارت دیگر شورای مزبور اختیار درج شرایط لازم مربوط به تربیت و استخدام معلمان وزارت آموزش و پرورش را دارد. از نظر شمولیت و رویه سراسری پرداخت هزینه معاینات پزشکی توسط متقاضیان استخدام می توان قایل بر آن شد که این امر در استخدام های صورت گرفته در کلیه قوای سه گانه و حتی استخدام های قوه قضاییه من جمله استخدام قضات جاری و ساری بوده و اکنون نیز ملاک عمل می باشد."
هیات عمـومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 12؍6؍1401 به ریاست معاون قضایی دیوان عدالت اداری در امور هیات عمومی و با حضور معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.
رای هیات عمومی
اولاً به موجب ماده 4 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 27؍11؍1380 : «دریافت هرگونه وجه، کالا و یا خدمات تحت هر عنوان از اشخاص حقیقی و حقوقی توسط وزارتخانه ها، موسسات و شرکت های دولتی غیر از مواردی که در مقررات قانونی مربوط معین شده یا می شود، همچنین اخذ هدایا و کمک نقدی و جنسی در قبال کلیه معاملات اعم از داخلی و خارجی توسط وزارتخانه ها و موسسات دولتی و شرکت های دولتی و موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی، موسسات و شرکت هایی که شمول قانون بر آنها مستلزم ذکر نام یا تصریح نام است و یا تابع قوانین خاص هستند، ممنوع می باشد» و بر همین اساس تحمیل هزینه های معاینات پزشکی بر داوطلبان استخدام بدون تصویب مقررات قانونی مربوط مغایر با حکم مقرر در ماده قانونی مذکور است. ثانیاً بر اساس بند «ز» ماده 42 قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب 8؍7؍1386، «داشتن سلامت جسمانی و روانی و توانایی برای انجام کاری که استخدام می شوند بر اساس آیین نامه ای که با پیشنهاد سازمان به تصویب هیات وزیران می‌رسد»، یکی از شرایط عمومی استخدام در دستگاه های اجرایی است و در نتیجه انجام معاینات پزشکی، از تکالیف و وظایف دستگاه های مزبور بوده و تحمیل هزینه های مربوط به آن بر داوطلبان، با بند «ز» ماده 42 قانون مدیریت خدمات کشوری مغایرت دارد. بنا به مراتب فوق قسمت «دریافت هزینه های مربوط به معاینات پزشکی» از بند 8 اطلاعیه آزمون استخدام پیمانی سال 1397 آموزش و پرورش استان کردستان، خارج از حدود اختیار و خلاف قانون است و مستند به بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ابطال می‌شود./
مهدی دربین
هیات عمومی دیوان عدالت اداری
معاون قضایی دیوان عدالت اداری
