مدیر
۱۴۰۱/۰۳/۳۱

رای شماره ۶‍۰۹ مورخ ۱۴‍۰۱/‍۰۳/۳۱ هیات عمومی دیوان عدالت اداری(۱- مواد ۳ و ۴ دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری مصوب یکصد و چهل و چهارمین جلسه شورای دانشگاه شهید بهشتی در تاریخ ۱۳۹۵/‍۰۵/۲۵ که شرط اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری را به چاپ مقالات در نوع خاصی از مجلات منوط کرده و از سوی دیگر تعداد مقالات مورد نیاز جهت صدور مجوز دفاع را افزایش داده از تاریخ تصویب ابطال شد. ۲- ماده ۵ دستورالعمل مذکور که متضمن تعیین یکی از اعضای تیم راهنمایی رساله به عنوان نویسنده مسیول است، از تاریخ تصویب ابطال شد. ۳- ماده ۶ دستورالعمل مذکور که صرفاً متضمن توصیه به هیات داوران در خصوص ارزشیابی رساله دانشجویان است ابطال نشد. ۴- شیوه نامه اجرایی نظارت بر کفایت دستاوردهای علمی رساله ها که به تصویب هیات رییسه دانشگاه شهید بهشتی که به ایجاد مرجعی خاص با عنوان کمیسیون های تخصصی نظارت و ارزیابی دستاوردهای علمی به منظور نظارت و ارزیابی دستاوردهای پژوهشی دانشجویان مقطع دکتری مبادرت کرده است از تاریخ تصویب ابطال شد.)

بسم الله الرحمن الرحیم

شماره دادنامه: 140109970905810609

تاریخ دادنامه: 31؍3؍1401

شماره پرونده: 9900346

مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: آقای امید محمدی

موضوع شکایت و خواسته: ابطال مواد 3، 4، 5 و 6 دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری مصوب یکصد و چهل و چهارمین جلسه شورای دانشگاه شهید بهشتی مورخ 25؍5؍1395 و شیوه نامه اجرایی نظارت بر کفایت دستاوردهای علمی رساله ها مصوب هیات رییسه دانشگاه شهید بهشتی

گردش کار: شاکی به موجب دادخواستی ابطال دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری مصوب یکصد و چهل و چهارمین جلسه شورای دانشگاه شهید بهشتی مورخ 25؍5؍1395 و شیوه نامه اجرایی نظارت برکفایت دستاوردهای علمی رساله ها مصوب هیات رییسه دانشگاه شهید بهشتی را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:

" 1- در بند (الف) ماده 3 و بند (ب) ماده 4 دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری مصوبه یکصد و چهل و چهارمین جلسه شورای دانشگاه (شهید بهشتی تهران) مورخ 25؍5؍1395 چاپ مقاله در مجلات فهرست سفید دانشگاه برای تایید کفایت علمی رساله ضروری دانسته شده است، این در حالی است که مجـلات معرفی شده در فهرست مـذکور عمدتاً مجلات بین المللی خـاصی هستند که در ازای دریافت مبالـغ هنگفتی برای داوری، اقدام به پذیرش مقالات می کنند و عملاً دانشجویان برای تحقق خواسته دانشگاه و اتمام تحصیل در دوره دکتری تخصصی، مجبور به پرداخت هزینه های گزافی خواهند شد که این اقدام دانشگاه مغایر با اصل 30 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در خصوص لزوم آموزش رایگان در دوره های روزانه آموزش عالی و همچنین به دلیل فقدان مجوز قانونی از مجلس شورای اسلامی، مغایر با ماده 4 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 27؍11؍1380، تبصره ماده 71 مکرر قانون محاسبات عمومی کشور الحاقی 4؍12؍1393 و ماده 600 کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب 2؍3؍1375 است.

2- در بند (ب) ماده 2، بند (ب) ماده 3 و بند (ج) ماده 4 دستورالعمل مورد شکایت، ارایه مقاله در کنفرانس های ملی- بین المللی برای احراز آمادگی برای دفاع از رساله و در نتیجه فارغ التحصیل شدن شرط شده است که به دلیل لزوم پرداخت هزینه های گزاف برای شرکت در کنفرانس ها، مغایر با اصل 30 قانون اساسی در خصوص لزوم آموزش رایگان در دوره های روزانه آموزش عالی و همچنین به دلیل فقدان مجوز قانونی از سوی مجلس شورای اسلامی، مغایر با ماده 4 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 27؍11؍1380، تبصره ماده 71 مکرر قانون محاسبات عمومی کشور الحاقی 4؍12؍1393 و ماده 600 کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب 2؍3؍1375 است.

3- مغایرت مصوبات متنازع فیه با مقررات بالادستی و خروج از حدود اختیارات به دلیل تحمیل شروط شکلی خاصی مازاد بر مقررات بالادستی به عنوان تشریفات احراز کفایت علمی رساله: طبق منطوق (رای شماره 839-1؍5؍1398 هیات عمومی) و مستنبط از ماده 3 قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 11؍10؍1348، مقاله علمی پژوهشی مستخرج از پایان نامه، اثر حقوقی مستقلی است که پدید آورنده آن دانشجو است و مالک فکری آن محسوب می شود و استـاد راهنما و سایر اعضـای تیم راهنمایی رساله صرفاً وظیفه نظارت بر آن را دارد، امـا ماده 5 دستورالعمل مورد شکایت و تبصره 7 آن از دو جهت خلاف قانون مذکور است. اولاً: اینکه دانشجو مکلف شده است که حتی در فرض عدم مشارکت استاد راهنما یا سایر اعضای تیم راهنمایی رساله در تدوین مقاله، ایشان را حتماً به عنوان مسیول مقاله ذکر کند و ثانیاً: در فرضی که استاد یا فرد دیگری در فرآیند تدوین مقاله با دانشجو مشارکت داشته است، نباید اسم آن فرد ذکر شود که این مسیله برخلاف نص صریح قوانین حوزه مالکیت فکری و همچنین رای شماره 839 هیات عمومی دیوان عدالت اداری مورخ 1؍5؍1398 است.

4- مغایرت مصوبات متنازع فیه با اصل برابری حقوق شهروندان و عدم تبعیض در حقوق عمومی، طبق بند (نهم) از اصل سوم، بند (چهاردهم) از اصل سوم، اصل نوزدهم و اصل بیستم قانون اساسی، اصل برابری حقوق شهروندان و عدم تبعیض یکی از اصول محوری در حقوق عمومی است که می بایست در تمام حوزه ها مورد توجه باشد. بنابه دلالت ماده 1 آیین نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی (ph.D) مصوب جلسه 871-24؍11؍1394 شورای عالی برنامه ریزی آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز این آیین نامه با هدف ایجاد رویه واحد و عدم تبعیض در شرایط مربوط به دکتری تخصصی در دانشگاه های کشور تدوین شده است و دانشگاه ها نباید اصول محوری این آیین نامه را تخدیش نمایند، با وجود این دستورالعمل های مورد اعتراض که توسط دانشگاه شهید بهشتی تهران وضع شده اند، به نحو غیرمتعارفی به دلیل لزوم ارایه مقاله ISI، مقاله علمی-پژوهشی مازاد و شرکت در کنفرانس‎های بین المللی، به دلیل لزوم پرداخت هزینه داوری و چاپ که معمولاً به دلار دریافت می شود، هزینه‎های جانبی اخذ مدرک دکتری تخصصی روزانه را نسبت به سایر دانشگاه های کشور، افزایش داده است که برخلاف اصل برابری و عدم تبعیض بین دانشجویان دکتری تخصصی دانشگاه های کشور در زمینه هزینه های تحصیل است.

با عنایت به جمیع مستندات موضوعی و حکمی فوق و با امعان نظر در اینکه دانشگاه شهید بهشتی اولاً: بدون آن که به موجب قـوانین یا مقررات بالادستی مجـاز به تصویب دستورالعمل در حـوزه تشخیص کفایت علمی رساله دکتری باشد، اقدام به تصویب دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری مصوبه یکصد و چهل و چهارمین جلسه شورای دانشگاه (شهید بهشتی تهران) مورخ 25؍5؍1395 و همچنین تصویب شیوه نامه اجرایی نظارت بر کفایت دستاوردهای علمی رساله ها مصوب دانشگاه شهید بهشتی کرده است و ثانیاً: با امعان نظر در اینکه اصل تصویب نامه و مواد متعددی از مصوبات مذکور برخلاف قوانین و مقررات مختلفی از جمله مواد 1و 19 آیین‎نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی (ph.D) مصوب جلسه 871-24؍11؍1394 شورای عالی برنامه ریزی آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، اصل 30 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب 12؍9؍1358، ماده 4 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 27؍11؍1380، تبصره ماده 71 مکرر قانون محاسبات عمومی کشور الحاقی 4؍12؍1393، ماده 600 کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب 2؍3؍1375، ماده 3 قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 11؍10؍1348، رای شماره 839-1؍5؍1398 هیات عمومی دیوان عدالت اداری و اصل برابری و عدم تبعیض است، بنابراین طبق قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب 25؍3؍1392 تقاضای ابطال هر دو مصوبه به شرح خواسته از لحظه تصویب را دارد. "

متن مقرره های مورد شکایت به شرح زیر است:

الف- دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری مصوب یکصدوچهل و چهارمین جلسه شورای دانشگاه شهید بهشتی تهران مورخ 25؍5؍1395:

"…..

ماده 3: در دانشکده ها و پژوهشکده های حوزه علوم:

یک شرط لازم برای اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی هر دانشجوی دکتری، کسب حداقل 7 امتیاز (سهم دانشجو) مستخرج از رساله از بندهای (الف) و (ب) زیر است:

الف- حداقل دو مقاله در مجلات درج شده در (فهرست مجلات سفید) دانشگاه،

تبصره3: چـاپ یک مقاله در مجـلات شاخص (بـه تشخیص شورای دانشکده یا پژوهشکده) برای بند (الف) کفایت می کند.

ب- ارایه (شفاهی یا پوستر) یک مقاله در کنفرانس های داخلی (ملی یا بین المللی).

تبصره4: حجم کار ارایه شده توسط دانشجو باید نشان دهنده 5؍2 سال فعالیت پژوهشی مستمر باشد (به تشخیص شورای دانشکده یا پژوهشکده)

ماده 4: در دانشکده ها و پژوهشکده های حوزه علوم انسانی، علوم رفتاری، علوم اجتماعی، حقوق، و معماری:

یک شرط لازم برای اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی هر دانشجوی دکتری، کسب حداقل 7 امتیاز (سهم دانشجو) مستخرج از رساله از بندهای (الف)، (ب) و (ج) زیر است:

الف- حداقل یک مقاله پذیرفته شده در مجلات نمایه شده در ISC (دارای ضریب IF) یا مجلات علمی-پژوهشی مورد تایید وزارتین علوم یا بهداشت با رتبه A یا B

ب- حداقل یک مقاله در مجلات دارای نمایه بین المللی در )فهرست مجلات سفید( دانشگاه

ج- ارایه (شفاهی یا پوستر) یک مقاله در کنفرانس های داخلی (ملی یا بین المللی)

تبصره 5- دانشجویان ورودی 1394 و بعد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی و دانشکده الهیات و ادیان مشمول این ماده می شوند. در مورد دانشجویان ورودی 1393 و ماقبل این دو دانشکده، انتشار مقاله دانشجو باید در نشریه ای با کیفیت ذکر شده در بند )الف( این ماده باشد.

تبصره6- حجم کار ارایه شده توسط دانشجو باید نشان دهنده 5/2 سال فعالیت پژوهشی مستمر باشد (به تشخیص شورای دانشکده یا پژوهشکده)،

ماده5: نحوه درج نام و آدرس نویسندگان مقالات:

در این دستورالعمل، مقالاتی قابل محاسبه است که دانشجو نویسنده اول مقاله بوده، یا اگر نویسنده دوم مقاله است، استاد راهنما نویسنده اول باشد؛ و وابستگی سازمانی آنها به دانشگاه صریحاً درج شده باشد.

تبصره 7: نویسنده مسیول در هر مقاله باید عضو تیم راهنمایی رساله (استاد(ان) راهنما یا مشاور) بوده، و فقط دانشگاه شهید بهشتی به عنوان آدرس دانشجو ذکر شده باشد، اگر مقاله دانشجو مستخرج از فعالیت های پژوهشی مرتبط با رساله در دوره فرصت مطالعاتی در دانشگاه دیگری باشد، درج نام و آدرس آن دانشگاه در کنار نام و آدرس دانشگاه شهید بهشتی بلامانع است.

ماده 6: توصیه به هیات داوران رساله:

شرایط مذکور، حداقل شرایط مورد انتظار دانشگاه برای اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری است، به هیات داوران جلسه دفاعیه توصیه می شود، اعطای درجه عالی به رساله در صورت حصول (و انتشار) دستاورهای پژوهشی در سطح عالی، صورت پذیرد. "

ب- شیوه نامه اجرایی نظارت برکفایت دستاوردهای علمی رساله ها مصوب هیات رییسه دانشگاه شهید بهشتی:

" مقدمه:

با توجه به اهداف دانشگاه و ماده 8 آیین نامه های دوره دکتری ورودی های 88 و 89 و ورودی های 90 به بعد و نیز مواد 13 و 21 دستورالعمل های اجرایی دوره دکتری در دانشگاه، این شیوه نامه به منظور نظارت و ارزیابی دستاوردهای پژوهشی دوره های دکتری در دانشگاه شهید بهشتی تهیه شده است.

ماده1: کمیسیون های تخصصی نظارت و ارزیابی دستاوردهای علمی

برای بررسی و ارزیابی کفایت دستاوردهـای علمی دانشجویان دکتری کمیسیون‌های سه گانه علوم انسانی (زبان و ادبیات، علوم تربیتی و علوم اجتماعی) و علوم پایه و مهندسی (علوم پایه و فنی و مهندسی)، و هنر و معماری (معماری و شهرسازی, جغرافیای انسانی، علوم محیطی، جغرافیای طبیعی و GIS) در معاونت پژوهشی و فناوری تشکیل می شود و برنامه تشکیل جلسات آن برای هر نیمسال در ابتدای هر نیمسال به اطلاع واحدهای آموزشی و پژوهشی خواهد رسید. زمان تشکیل جلسات مطابق تاریخ تشکیل جلسات کمیته تخصصی مربوطه خواهد بود. در ضمن در صورت درخواست بررسی کفایت دستاوردهای علمی رساله، جلسه کمیته تخصصی بلافاصله بعد از جلسه کمیسیون تخصصی تشکیل می‌شود.

ماده2: اعضای کمیسیون‌های تخصصی نظارت و ارزیابی دستاوردهای علمی:

اعضای کمیسیون‌ها، معاونین پژوهشی واحدهای مربوط و بر حسب مورد و نیاز، مدیران گروه‌هایی که دستاوردهای پژوهشی آنها در جلسه مطرح می شوند (بدون حق رای) هستند. دبیری کمیسیون‌ها را مدیر برنامه ریزی، نظارت، و پژوهش تحصیلات تکمیلی دانشگاه به‌ عهده دارد.

ماده 3: برنامه زمانی ارسال دستاوردهای علمی:

برای بررسی از آنجایی‌که جلسه هر کمیسیون‌ تخصصی هر دو هفته یکبار تشکیل می‌شود، زمان درخواست بررسی کفایت دستاوردهای علمی رساله پس از ارسال از دریافت مدیریت برنامه ریزی، نظارت و پژوهش تحصیلات تکمیلی، به‌طور معمول حداکثر دو هفته بعد است. در صورت عدم حضور معاون پژوهشی واحد ارسال کننده و یا نماینده واحد، کمیسیون‌ تخصصی از بررسی درخواست کفایت در آن جلسه معذور است.

ماده 4: شیوه ارزیابی دستاوردهای علمی:

اعضاء کمیسیون تخصصی حسب مصوبات به بررسی کفایت دستاوردهای علمی رساله خواهند پرداخت.

ماده5: اعلان نتایج

صورتجلسات هر کمیسیون تخصصی بررسی کفایت دستاوردهای علمی رساله‌های دکتری به ‌طور منظم خدمات آموزشی دانشگاه ارسال می شود تا بر اساس آن جهت صدور مجوز دفاع اقدام نماید. "

در پاسخ به شکایت مذکور، مشاور رییس و مدیر امور حقوقی دانشگاه شهید بهشتی به موجب لوایح شماره 122؍340؍ص-29؍4؍1399 و 165؍24؍ص-26؍10؍1400 توضیح داده است که:

" 1- دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری، بر اساس صلاحیت و اختیار مندرج در بند 5 جزء (ج) ماده 11 آیین نامه جامع مدیریت دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری مصوب 10؍12؍1389 شورای عالی انقلاب فرهنگی مبنی بر بررسی و تصویب برنامه های پژوهشی دانشگاه ها توسط شورای هر دانشگاه در جلسه یکصد و چهل و چهارم شورای دانشگاه شهید بهشتی مورخ 25؍5؍1395 مطرح شده و پس از بحث و بررسی در آن شورا، به عنوان عالی ترین مرجع سیاست گذار امور آموزشی و پژوهشی دانشگاه، طبق ضوابط و مقررات و در چارچوب صلاحیت های قانونی پیش بینی شده برای شورای دانشگاه، تصویب و جهت اجرا به واحدهای مربوطه دانشگاه ابلاغ گردیده است. چنانچه ملاحظه می گردد تصویب دستورالعمل موضوع بحث با استناد به مفاد مورد اشاره از آیین نامه جامع مدیریت دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری در حیطه اختیارات و صلاحیت های شورای دانشگاه بوده و ادعای مطرح شده در دادخواست تقدیمی مبنی بر عدم صلاحیت مقام تصویب کننده دستورالعمل مذکور ادعایی بی پایه و ناصحیح می باشد.

2- ماده 19 آیین نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی مصوب جلسه 871-24؍11؍1394 شورای عالی برنامه‎ریزی آموزشی که مبنای اصلی اعتراض شاکی قرار گرفته است مقرر می دارد: «دانشجو پس از تدوین رساله به شرط کفایت دستاوردهای علمی و چاپ یک مقاله علمی- پژوهشی مستخرج از رساله، با تایید استاد؍استادان راهنما مجاز است در حضور هیات داوران از رساله خود دفاع کند.» چنانچه ملاحظه می گردد ماده مذکور صدور مجوز دفـاع از رساله دوره دکتری دانشجویان را منوط به احراز شرایطی به شرح ذیل کرده است: 1- کفایت دستاوردهای علمی دانشجو 2- چاپ یک مقاله علمی- پژوهشی مستخرج از رساله 3- تایید استاد یا اساتید راهنما. در خصوص احراز شرط کفایت دستاوردهای علمی دانشجویان آنچه که مسلم و بدیهی است آن است که هر یک از دانشگاه های کشور بنا به وضعیت و سطح علمی و آموزشی خود و تراز و رتبه بندی علمی دانشگاه ها، می توانند ملاک ها و معیارهای خاصی را برای احراز کفایت دستاوردهای علمی دانشجویان خود در نظر گرفته و اعمال نمایند که تصویب و اجرای دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری توسط دانشگاه شهید بهشتی نیز اقدامی در این جهت بوده است و این امر نه تنها هیچ گونه تعارضی با مندرجات و مفاد آیین نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی نداشته بلکه گامی در جهت اجرای صحیح و قانون مند مفاد آن آیین نامه نیز تلقی می گردد. مضافاً اینکه تفسیر متن ماده 19 آیین نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی به نحوی که ملاک کفایت دستاوردهای علمی دانشجویان صرفاً چاپ یک مقاله با درجه کیفی علمی- پژوهشی به عنوان معیار عینی و تایید اساتید راهنما به عنوان معیار ذهنی در نظر گرفته شود تفسیری نادرست و ناشیانه از متن یک مقرره و در واقع امر تلاش در جهت مصادره به مطلوب نمودن ضوابط و مقررات حاکم می باشد.

3- تفاسیر و برداشت های ارایه شده از ماده 5 دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری به هیچ وجه با مفاد و حکم ماده مذکور منطق نمی باشد. ماده 5 این دستورالعمل اشعار می دارد «در این دستورالعمل مقالاتی قابل محاسبه است که دانشجو نویسنده اول مقاله بوده یا اگر نویسنده دوم مقاله است، استاد راهنما نویسنده اول باشد و وابستگی سـازمانی آنها بـه دانشگاه صریحاً درج شده باشد.» و همچنین تبـصره ذیل این مـاده اشعار می دارد: « نویسنده مسیول در هر مقاله باید عضو تیم راهنمایی رساله ( استادان راهنما یا مشاور) بوده و فقط دانشگاه شهید بهشتی به عنوان آدرس دانشجو ذکر شده باشد. اگر مقاله دانشجو مستخرج از فعالیت های پژوهشی مرتبط بـا رساله در دوره فرصت مطالعاتی در دانشگاه دیگری باشد، درج نامه و آدرس آن دانشگاه در کنار نام و آدرس دانشگاه شهید بهشتی بلامانع است» چنانچه ملاحظه می گردد دستورالعمل موضوع بحث صرفاً در مقام بیان شرایط و اوصاف پذیرش و احتساب مقالات در چارچوب این دستورالعمل بوده است و به هیچ وجه به فرض عدم مشارکت استاد راهنما یا سایر اعضای تیم راهنمایی رساله در تدوین مقاله و یا مشارکت استاد یا فردی دیگر در فرآیند تدوین مقاله با دانشجو نپرداخته است و اساساً چنین مقالاتی را قابل پذیرش و احتساب در بررسی دستاوردهای علمی دانشجویان ندانسته است. دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری مصوب شورای دانشگاه شهید بهشتی سابقاً جهت بررسی و ابطال جزیی برخی از مواد آن در آن هیات عمومی دیوان عدالت اداری مطرح گردیده و منجر به صدور دادنامه شماره 167-168 مورخ 6؍12؍1398 گردیده است. بر این اساس و در راستای اجرای دادنامه صادره، بازنگری و اصلاح مفاد دستورالعمل مذکور در دستورکار نهادهای مربوطه دانشگاه قرار گرفته است.

شیوه نامه اجرایی نظارت بر کفایت دستاوردهای علمی رساله ها در جلسه مورخ 18؍1؍1394 هیات رییسه دانشگاه با شماره مصوب 1؍1؍94 بررسی و مورد تصویب قرار گرفته است. در رابطه با شیوه نامه مذکور، نکته بسیار حایز اهمیت آن است که این شیوه نامه با توجه به ارتباط آن با دانشجویان ورودی 88، 89 و 90 به بعد در حال حاضر در روال کاری دانشگاه قابلیت و زمینه اجرایی نداشته و ابطال آن سالبه به انتفاع موضوع است زیرا کلیه دانشجویان سنوات مذکور فارغ التحصیل شده اند و یا در دانشگاه حضور ندارد. "

نظر به اینکه هیات عمومی دیوان عدالت اداری قبلاً و به موجب رای شماره 9909970905810167 -6؍12؍1398 در خصوص ماده 1 دستورالعمل مورد شکایت و همچنین به موجب رای شماره 990997090581172 – 7؍11؍1399 در خصوص ماده 2 دستورالعمل مذکور اقدام به اتخاذ تصمیم نموده و موارد مذکور را ابطال کرده است، در خصوص این دو ماده به موجب دادنامه شماره 140109970905810339-2؍3؍1401 قرار رد شکایت صادر شد.

رسیدگی به ابطال سایر مواد دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری مصوب یکصد و چهل و چهارمین جلسه شورای دانشگاه شهید بهشتی مورخ 25؍5؍1395 و شیوه نامه اجرایی نظارت بر کفایت دستاوردهای علمی رساله ها مصوب هیات رییسه دانشگاه شهید بهشتی در دستورکار هیات عمومی قرار گرفت.

هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 31؍3؍1401 با حضور رییس و معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.

رای هیات عمومی

الف- به موجب جزء (4) بند «ب» ماده (2) قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب سال 1383، تعیین ضوابط، معیارها و استانداردهای علمی موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی، رشته‌ها و مقاطع تحصیلی با رعایت اصول انعطاف، پویایی، رقابت و نوآوری علمی از ماموریت های اصلی و در حدود اختیارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در زمینه اداره امور دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی تحت پوشش وزارتخانه یادشده است و در اجرای بند مذکور، آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی (Ph.D) در جلسه شماره 871-24؍11؍1394 به تصویب شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی رسیده است و برمبنای ماده (19) آیین‌نامه مزبور : «دانشجو پس از تـدوین رسـاله به شرط کفایت دستاوردهای علمی و چـاپ یک مقاله علمی – پژوهشی مستخرج از رساله، با تایید استاد؍استادان راهنما مجاز است در حضور هیات داوران از رساله خود دفاع کند.» بنا به مراتب فوق، مواد 3 و 4 دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری مصوب یکصد و چهل و چهارمین جلسه شورای دانشگاه شهید بهشتی در تاریخ 25؍5؍1395 که شرط اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری را به چاپ مقالات در نوع خاصی از مجلات منوط کرده و از سوی دیگر تعداد مقالات مورد نیاز جهت صدور مجوز دفاع را افزایش داده، خارج از حدود اختیار مرجع تصویب‌کننده آن بوده و مستند به بند 1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال می‌شود.

ب- اولاً برمبنای ماده (19) آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی (Ph.D) مصوب 24؍11؍1394 شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی مقرر شده است که : «دانشجو پس از تدوین رساله به شرط کفایت دستاوردهای علمی و چاپ یک مقاله علمی- پژوهشی مستخرج از رساله، با تایید استاد؍استادان راهنما مجاز است در حضور هیات داوران از رساله خود دفاع کند» و مستنبط از ماده مزبور این است که مقاله مستخرج از رساله توسط دانشجو نوشته شده و استاد؍استادان راهنما صرفاً وظیفه نظارت و راهنمایی جهت اصلاح آن را برعهده دارند. ثانیاً: براساس ماده (23) آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی، دانشگاه شهید بهشتی می‌بایست در تـدوین و تصویب شیوه‌نامـه اجرایی نظارت بر اجرای مفاد آیین‌نامه مذکور، اصول و ضوابط اصلی دوره دکتری مندرج در آیین‌نامه را رعایت کند و این در حالی است که آن بخش از مقررات مورد اعتراض که متضمن درج نام یکی از اعضـای تیم راهنمـایی رساله به عنوان نویسنده مسیول مقاله بوده، به توسعه دامنه شمول حکم مقرر در ماده (19) آیین‌نامه آمـوزشی دوره دکتری تخصصی (Ph.D) منجر شده است. ثالثاً: ماده (19) آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی در مقام بیان نحوه دفاع از رساله دکتری و شرایط آن است و سکوت این ماده درخصوص اینکه چه کسی نویسنده مسیول باشد، بیانگر جواز نویسنده‌ مسیول تلقّی کردن استاد راهنما نیست و باید این موضوع را در پرتو اصل عدم صلاحیت و اصل برابری و منع تبعیض تفسیر کرد و بدیهی است که اصل بر عدم صلاحیت استاد راهنما برای نویسنده مسیول بودن در مقاله است و خلاف آن نیاز به تصریح دارد. رابعاً: مستفاد از ماده (3) قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب سال 1348 با اصلاحات بعدی، مقاله علمی مستخرج از رساله، اثر حقوقی مستقلی است که پدیدآورنده آن دانشجو است و او مالک فکری آن محسوب می‌شود و استاد راهنما صرفاً وظیفه نظارت بر آن را برعهده دارد. خامساً: قانون پیشگیری و مقابله با تقلّب در تهیه آثار علمی مصوب سال 1396، در مقام بیان عمل مجرمانه تقلّب در تهیه آثار علمی و مجازات آن بوده و از این قانون، الزام دانشجویان به ذکر نام یکی از اعضای تیم راهنمایی رساله به عنوان نویسنده مسیول در مقالات علمی – پژوهشی مستخرج از رساله قابل استنتاج نیست. با توجه به دلایل فوق، ماده 5 دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری که متضمن تعیین یکی از اعضای تیم راهنمایی رساله به عنوان نویسنده مسیول است، خارج از حدود اختیار بوده و مستند به بند 1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال می‌شود.

ج- با عنایت به اینکه حکم مقرر در ماده 6 دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری مصوب یکصد و چهل و چهارمین جلسه شورای دانشگاه شهید بهشتی در تاریخ 25؍5؍1395 صرفاً متضمن توصیه به هیات داوران درخصوص ارزشیابی رساله دانشجویان است و خلاف قانون و خارج از حدود اختیار نیست، لذا قابل ابطال تشخیص داده نشد.

د- اولاً: براساس جزء (4) بند «ب» ماده (2) قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب سال 1383، تعیین ضوابط، معیارها و استانداردهای علمی موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی، رشته‌ها و مقاطع تحصیلی با رعایت اصول انعطاف، پویایی، رقابت و نوآوری علمی از ماموریت های اصلی و در حدود اختیارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در زمینه اداره امور دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی تحت پوشش وزارتخانه یادشده است و در راستای ایفای ماموریت ها و اختیارات فوق، آیین‌نامه دوره دکترا (Ph.D) در جلسه 775-8؍8؍1389 به تصویب شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی رسیده است و برمبنای ماده (8) آیین‌نامه مزبور : «دانشجو پس از تدوین رساله و تایید استاد راهنما و به شرط کفایت دستاوردهای علمی رساله (چاپ حداقل یک مقاله برای دانشجویان در شیوه آموزشی – پژوهشی و دو مقاله برای دانشجویان شیوه پژوهشی در مجلات علمی – پژوهشی دارای نمایه معتبر بین‌المللی و همچنین در شیوه پژوهشی، باید استاد راهنما، مسیولیت کفایت کار انجام شده دانشجو را برای پاسخگویی به کارفرما یا دستگاه اجرایی بپذیرد)، موظّف است در حضور هیات داوران از رساله خود دفاع کند.» همچنین تبصره (2) ذیل همین ماده نیز مقرر می‌دارد : «نحوه تشکیل و شرح وظایف هیات داوران، چگونگی دفاع از رساله و احراز کفایت دستاوردهای علمی رساله، تابع دستورالعملی است که به تصویب شورای موسسه رسیده باشد» و مستنبط از ماده (8) و تبصره (2) ذیل آن این است که ارزشیابی رساله از اختیارات هیات داوران بوده و مطابق ماده (9) آیین‌نامه یـاد شده نیز به یکی از دو صورت قبول (در یکی از سطوح: عالی، بسیار خوب، خوب) و غیر قـابل قبول تعیین می‌شود. به علاوه، تعیین محدوده کفایت دستاوردهای علمی صرفاً در چهارچوب ماده (8) آیین‌نامه امکان‌پذیر بوده و احراز آن توسط استاد راهنما و به چاپ حداقل یک مقاله برای دانشجویان در شیوه آموزشی – پژوهشی و دو مقاله برای دانشجویان شیوه پژوهشی در مجلات علمی – پژوهشی دارای نمایه معتبر بین‌المللی منوط است و این در حالی است که مصوبه مورد اعتراض، نظارت بر دستاوردهای پژوهشی دوره‌های دکتری را برعهده کمیسیون تخصصی نظارت و ارزیابی کفایت دستاوردهای علمی رساله‌ها قرار داده است. ثانیاً: وظایف هیات رییسه دانشگاه ها در بند «ج» ماده (10) آیین‌نامه جامع مدیریت دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی مصوب جلسه 684-10؍12؍1389 شورای عالی انقلاب فرهنگی در 12 مورد احصاء شده و در هیچ یک از این موارد، صلاحیتی دایر بر پیش‌بینی و ایجاد کمیسیون های تخصصی جهت بررسی کفایت دستاوردهای علمی رساله دکتری ملاحظه نمی‌شود و آنچه که از وظایف هیات رییسه مندرج در آیین‌نامه یادشده قابل استنتاج است، صرفاً فراهم کردن بستر مناسب به منظور اجرایی شدن مصوبات هیات امنا است. بنا به مراتب فوق و با توجه به اینکه هیات رییسه دانشگاه شهید بهشتی با تصویب «شیوه‌نامه اجرایی نظارت بر کفایت دستاوردهای علمی رساله‌ها» به ایجاد مرجعی خاص با عنوان کمیسیون های تخصصی نظارت و ارزیابی دستاوردهای علمی به منظور نظارت و ارزیابی دستاوردهای پژوهشی دانشجویان مقطع دکتری مبادرت کرده است، بنابراین شیوه‌نامه مذکور خارج از حدود اختیار است و مستند به بند 1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال می‌شود./

حکمتعلی مظفری

رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری