بسم الله الرحمن الرحیم
شماره دادنامه: 140009970905812655
تاریخ دادنامه: 7؍10؍1400
شماره پرونده: 0000996
مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: شرکت تعاونی فروشندگان کتاب و نوشت افزار صحاف مشهد
موضوع شکایت و خواسته: ابطال بخشنامه شماره 417؍101- 8؍11؍1399 وزارت آموزش و پرورش با موضوع فروش و توزیع کتاب های تحصیلی سال 1400-1401
گردش کار: شاکی به موجب دادخواستی ابطال بخشنامه شماره 417؍101- 8؍11؍1399 وزارت آموزش و پرورش با موضوع فروش و توزیع کتاب های تحصیلی سال 1400-1401 را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است‌‌که:
" احتراماً نظر به اینکه قریب 40 سال است که توزیع کتاب درسی مدارس توسط کتاب و لوازم التحریر فروشان انجام می شده که متاسفانه دو سال است که وزارت آموزش و پرورش قبل از شیوع ویروس کرونا تاکنون در اقدامی ناعادلانه و برخلاف قانون توزیع کتاب و همچنین اصل 44 قانون اساسی از تحویل کتاب به صنف کتاب و لوازم التحریر فروشان و تعاونیهای توزیع کتاب سراسر کشور ( بیش از 5000 واحد صنفی و تعاونی در سراسر کشور) خودداری نموده و خود از طریق ادارات آموزش و پرورش و مدارس اقدام به فروش و توزیع کتاب می نماید که این امر برخلاف وظیفه ذاتی آموزش و پرورش که همانا تمرکز بر تعلیم و تربیت دانش آموزان این مرز و بوم است میباشد. نظر به اینکه این عمل وزارت آموزش و پرورش مغایر قانون می باشد و نارضایتی گسترده ای طی دو سال گذشته بین صنف کتاب فروشان، مدیران و عوامل اجرایی آموزش و پرورش، دانش آموزان و والدین آنها به دنبال داشته است تقاضای ابطال بخشنامه و الزام آموزش و پرورش به تحویل کتابهای درسی به کتاب و لوازم التحریر فروشان را دارم. "
متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر است:
" بخشنامه شماره 417؍101-8؍11؍1399
در راستای توسعه دولت الکترونیک و به منظور تسهیل دسترسی دانش آموزان به کتاب های درسی، نظارت نظام مند بر فرآیند توزیع مواد آموزشی، ثبت سفارش کتاب های درسی سال تحصیلی 1401- 1400 دوره های تحصیلی آموزش ابتدایی، متوسطه اول، متوسطه دوم و کتاب های درسی تکمیل دوره اول متوسطه ویژه دانش آموزان استعدادهای درخشان و همچنین کتاب های درسی دانش آموزان استثنایی از طریق سامانه www.irtextbook.ir یا www.irtextbook.com و برابر جدول تقویم زمانی زیر انجام و پیرو آن کتابهای درسی، بر اساس سفارشات مثبوت در سامانه، توزیع می شود.
ضروری است اداره کل آموزش و پرورش استان و مناطق تابعه ضمن اطلاع رسانی به مدارس و دانش آموزان بر اساس جدول زمان بندی ذیل نسبت به ثبت سفارش کتاب های درسی سال تحصیلی 1401-1400 با فرض قبولی دانش آموز در سال تحصیلی جاری اقدام نمایند و در صورت عدم موفقیت دانش آموز در پایه فعلی در زمان اصلاح سفارش امکان تغییر پایه وجود خواهد داشت.
|
|
تقویم زمانی سفارش کتاب های درسی برای سال تحصیلی 1401-1400 |
||||
|
عنوان فعالیت |
دوره تحصیلی |
شروع |
پایان |
|
|
|
ثبت سفارش گروهی و انفرادی |
آمادگی تکمیلی (پیش دبستانی استثنایی) پایه دوم تا ششم دوره ابتدایی (عادی و استثنایی) پایه هشتم و نهم دوره اول متوسطه پایه هشتم و نهم دوره اول متوسطه پیش حرفه ای استثنایی |
22؍1؍1400 |
22؍3؍1400 |
|
|
|
پایه یازدهم و دوازدهم دوره دوم متوسطه (نظری، فنی و حرفه ای و کاردانش) پایه یازدهم و دوازدهم دوره دوم متوسطه حرفه ای استثنایی |
22؍1؍1400 |
22؍3؍1400 |
|
||
|
آمادگی مقدماتی (پیش دبستانی استثنایی) پایه اول دوره ابتدایی (عادی و استثنایی) |
6؍4؍1400 |
9؍6؍1400 |
|
||
|
پایه هفتم دوره اول متوسطه پایه هفتم دوره اول متوسطه پیش حرفه ای استثنایی پایه دهم دوره دوم متوسطه پایه دهم دوره دوم متوسطه حرفه ای استثنایی |
6؍4؍1400 |
15؍6؍1400 |
|
||
|
اصلاح سفارش |
تمامی دوره های تحصیلی |
12؍4؍1400 |
31؍6؍1400 |
|
|
|
توزیع استان به منطقه |
تمامی دوره های تحصیلی |
1؍2؍1400 |
31؍6؍1400 |
|
|
|
توزیع منطقه به مدرسه |
تمامی دوره های تحصیلی استثنایی |
30؍5؍1400 |
7؍6؍1400 |
|
|
|
دوره ابتدایی |
1؍6؍1400 |
13؍6؍1400 |
|
||
|
دوره اول متوسطه |
30؍5؍1400 |
15؍6؍1400 |
|
||
|
دوره دوم متوسطه نظری |
1؍6؍1400 |
18؍6/1400 |
|
||
|
دوره دوم متوسطه فنی و حرفه ای و کاردانش |
1؍6؍1400 |
25؍6؍1400 |
|
||
|
توزیع مدرسه به دانش آموزش |
تمامی دوره های تحصیلی |
10؍6؍1400 |
1؍7؍1400 |
|
|
با توجه به اهمیت و ضرورت موضوع توصیه می شود. «کارگروه تخصصی برنامه ریزی سفارش و توزیع کتاب های درسی و بسته آموزشی»، ذیل شورای راهبردی توسعه مدیریت استان به استناد ماده 4 تصویب نامه شماره 11852؍93؍206-5؍9؍93 شورای عالی اداری با مسیولیت شخص مدیر کل و با ترکیب جدول زیر در استان و منطقه تشکیل شود و فرآیند سفارش اینترنتی و توزیع از طریق سامانه فروش و توزیع مواد آموزشی را به نحو احسن مدیریت، نظارت، پایش و گزارش اقدامات و جلسات آن را به صورت ماهانه به سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ارایه نمایند.
|
اعضای کارگروه استان |
اعضای کارگروه شهرستان، مناطق و نواحی |
|
1- مدیر کل (رییس کارگروه) 2- معاون پژوهش، برنامه ریزی و توسعه منابع 3- معاون آموزش متوسطه 4- معاون آموزش ابتدایی 5- رییس اداره حراست 6- رییس آموزش و پرورش استثنایی 7- رییس اداره فناوری اطلاعات و ارتباطات 8- رییس ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات 9- رییس اداره امور رفاهی و پشتیبانی 10- مسیول توزیع مواد آموزشی 11- دو نفر از مدیران واحدهای آموزشی با انتخاب مدیر کل 12- روسای ادارات آموزش ابتدایی و متوسطه |
1- رییس آموزش و پرورش منطقه (رییس کارگروه) 2- معاون پژوهش، برنامه ریزی و توسعه منابع 3- معاونین آموزشی 4- مسیول حراست 5- مسیول فناوری اطلاعات و ارتباطات 6- مسیول ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات 7- مسیول تدارکات 8- مسیول توزیع مواد آموزشی 9- دو نفر از مدیران واحدهای آموزشی با انتخاب رییس آموزش و پرورش منطقه 10- یک نفر از مدیران واحدهای آموزشی استثنایی با انتخاب رییس آموزش و پرورش استثنایی |
الف) اطلاع رسانی جامع، فرهنگ سازی برای خانواده ها، سطوح و اقشار مختلف و نظارت بر فرآیند سفارش و توزیع در سطح استان
1- هماهنگی و اطلاع رسانی به مدارس، برای اهتمام در ثبت سفارش تمامی دانش آموزان و توزیع صحیح کتاب های درسی
2- اطلاع رسانی از طریق صدا و سیمای استان برای هر یک از مراحل
3- اطلاع رسانی از طریق وب سایت استان و منطقه
4- پیگیری و پایش توزیع کتاب درسی در برنامه های پروژه مهر 1400
5- برگزاری آموزش کاربردی پیرامون موضوع سفارش و توزیع کتاب درسی در سطح استان، منطقه و مدرسه
ب) شیوه ثبت نام و ثبت سفارش خرید کتاب درسی
1- با توجه به اینکه ثبت سفارش و توزیع کتاب درسی دانش آموزان بر اساس اطلاعات موجود در سامانه سناد انجام می شود، مدارس باید آخرین وضعیت اطلاعات شناسنامه ای و تحصیلی دانش آموزان را در سامانه سناد به روزرسانی و در اولین فرصت دانش آموزان را برای سال تحصیلی 1401-1400 ثبت نام نمایند.
مدیران مدارس موظفند از طریق سامانه مربوطه نسبت به ثبت سفارش گروهی دانش آموزان اقدام و از ارجاع موردی دانش آموزان و اولیاء آنان به کافی نت برای سفارش انفرادی پرهیز نمایند.
2- در صورت تمایل دانش آموزان و اولیاء آنها می توانند از طریق سامانه مذکور برای ثبت سفارش انفرادی اقدام کنند. نام کاربری برای ورود به سامانه، کد ملی دانش آموز و رمز عبور آنها شش رقم سمت راست شماره سریال شناسنامه دانش آموز می باشد.
فهرست سفارش دانش آموزان در سامانه به صورت لحظه ای قابل مشاهده می باشد، لذا درخواست نسخه چاپی ثبت سفارش فردی از اولیا، دانش آموز توسط مدارس به جهت صرفه جویی ممنوع می باشد.
3- بهای کتاب های درسی برای ثبت سفارش گروهی، صرفاً بر اساس قیمت های پشت جلد کتاب (ثبت شده در سامانه) می باشد و دریافت هر گونه وجه اضافی ممنوع بوده و پیگرد قانون دارد.
4- کتاب های درسی دانش آموزان تمامی دوره های تحصیلی، از طریق مدرسه محل تحصیل آنان که در سفارش دانش آموز قید شده توزیع می شود.
در صورتی که برای دانش آموزی سفارش کتاب درسی در سامانه ثبت شده باشد اما در سامانه سناد برای سال تحصیلی 1401-1400 ثبت نام نشده باشد، حواله از منطقه به مدرسه برای این دانش آموز (تا زمانیکه در سامانه سناد ثبت نام شود) صادر نمی شود. "
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیرکل دفتر حقوقی، املاک و حمایت قضایی وزارت آموزش و پرورش به موجب لایحه شماره 103871؍810- 28؍6؍1400 توضیح داده است که:
" الف- مقدمه: در راستای بند 15 سیاست های کلی نظام اداری، الزامات مقرر در بند (پ) ماده 67 قانون برنامه ششم توسعه و ماده 37 قانون مدیریت خدمات کشوری به منظور استفاده از فناوری نوین و توسعه دولت الکترونیک در ارایه خدمات عمومی و به منظور تسهیل دسترسی دانش آموزان به کتاب های درسی و نظارت بهینه و نظام مند بر فرآیند توزیع مواد آموزشی، ثبت سفارش کتاب های درسی از طریق سامانه (Irtex+book.ir) و بر اساس سفارشات مثبوت در سامانه توزیع می شود که ادارات کل آموزش و پرورش استان و مناطق تابعه ضمن اطلاع رسانی به مدارس و دانش آموزان بر اساس اطلاعاتی که به صورت اختصاصی در اختیار این وزارت می باشد نسبت به ثبت سفارش کتاب های درسی اقدام نموده و در صورت عدم موفقیت دانش آموزان در پایه فعلی ( که این اطلاعات هم صرفاً در اختیار واحد سنجش و امتحانات وزارت آموزش و پرورش است) نسبت به اصلاح پایه اقدام می گردد.
ب- ایرادات شکلی: 1- از آنجا که مرجع واضع و مجری مصوبه مورد شکایت سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی می باشد و این سازمان با ساختار، تشکیلات و حتی بودجه مستقل فعالیت می کند، لذا با توجه به استقلال شخصیت حقوقی آن سازمان و با امعان نظر به بند 1 ماده 12، ماده 17 و تبصره ماده 80 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری طرح شکایت شاکی می بایست به صورت صحیح قانونی و به طرفیت آن سازمان نیز انجام می شد. 2- با ملحوظ نظر قرار دادن قاعده فقهی «البینه علی المدعی» و با عنایت به این مهم که مطابق بندهای (ت) و (پ) ماده 80 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، درابطال مصوبات می بایست دلایل و جهت اعتراض به مصوبه از حیث مغایرت مصوبه با شرع و قانون اساسی، ذکر مواد قانونی مغایر و خروج از اختیارات مقام تصویب کننده تصریح گردد. مع ذلک شاکی در تنظیم دادخواست وفق موازین یاد شده اقدام ننموده و بر همین اساس مطابق مواد 80 و 81 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری اقدام شایسته و مقتضی مورد تقاضاست.
ج- دفاع در ماهیت: 1- مطابق بند 7 ماده 10 قانون اهداف و وظایف آموزش و پرورش مصوب 25؍11؍1366 مجلس شورای اسلامی که به وظایف و مسیولیت های این وزارت پرداخته- تالیف و طبع و توزیع کتب درسی و نشریات کمک آموزشی برابر برنامه ریزی های زمان بندی شده در چهارچوب نظام آموزشی و در نظر گرفتن اصل 15 قانون اساسی و بافت متناسب زندگی روستایی، عشایری و شهری جزء وظایف اختصاصی آموزش و پرورش مقرر شده است. ضمناً وزارت آموزش و پرورش در اجرای تکالیف قانونی و اسناد بالادستی ( مندرج در مقدمه این لایحه) مکلف به توسعه نظام اداری الکترونیک و فراهم آوردن الزامات آن به منظور ارایه مطلوب خدمات عمومی بوده است. بنابراین ترتیب اثر دادن به ادعای هر شخصی اعم از حقیقی یا حقوقی مبنی بر مشارکت در امر توزیع کتب درسی نیاز به ذکر مجوز قانونی داشته که در مانحن فیه این تجویز صرفاً به آموزش و پرورش می باشد. قاعده فقهی «البینه علی المدعی» نیز مبین این امر می باشد. 2- تولید و فروش کتابهای درسی، توسط دو شرکت افست و چاپ و نشر کتاب های درسی ایران انجام می شود و مبالغ مربوط به فروش کتب نیز حساب آن دو شرکت پرداخت می گردد. بنابراین هیچ وجهی تحت عنوان فروش کتاب های درسی به حساب این وزارت واریز نمی شود. 3- موضوع سفارش و توزیع کتاب های درسی که طی بخشنامه شماره 417؍101- 8؍11؍1399 به ادارات کل آموزش و پرورش استان ها ابلاغ گردیده تنها روش توزیع کتابهای درسی و نظارت بر آن را از طریق مدارس با رعایت ضوابط تعیین شده از سوی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی اعلام نموده است، لذا موارد مطرح شده از سوی خواهان در متن دادخواست مبنی بر اینکه « وزارت آموزش و پرورش از طریق ادارات آموزش و پرورش و مدارس اقدام به فروش کتاب و درآمدزایی می نماید خلاف واقع و به دلیل عدم اطلاع و آگاهی لازم می باشد.
4- به دلیل تعداد دانش آموزان، طیف متنوع کتاب های درسی دوره ها و پایه های تحصیلی، بروز مسایل و مشکلات عدیده در روند فروش و توزیع کتاب های درسی توسط کتاب فروشی ها در سال های قبل، رفع دغدغه ها و نگرانی‌‌های موجود در این زمینه، اعمال نظارت بر فرآیند (تولید فروش و توزیع) کتاب های درسی، تولید بر اساس نیاز واقعی و با معیار کاهش مصرف کاغذ، کاهش نرخ کتاب های منسوخه، کاهش هزینه های جابه جایی کتابهای درسی و … استفاده از سامانه فروش و توزیع مواد آموزشی راه اندازی شده است. بهره مندی از این سامانه در راستای ارایه خدمات دولت الکترونیک، علاوه بر بهینه سازی، مدیریت و نظارت سیستمی بر فرایند مذکور، دستاوردهای بسیار خوبی نظیر کاهش اضافه تولید 6 میلیون جلد کتاب درسی در سال تحصیلی 1399- 1398، کاهش حداقل 3000 تن کاغذ در دو سال گذشته و کاهش کتاب های مرجوعی و منسوخه را به همراه داشته است. بنابراین تصریح می نماید این وزارت به هیچ وجه در صدد تمرکزگرایی، تصدی گری و کسب منفعت از فروش و توزیع کتاب های درسی نبوده است.
5- قسمت اعظمی از جمعیت دانش آموزی سراسر کشور را دانش آموزان روستاها و عشایری تشکیل می دهند که مکان سکونت آنها گاهاً چند ده کیلومتر از شهرها و امکانات رفاهی فاصله دارد. بنابراین تهیه و رساندن ملزومات آموزشی به این دانش آموزان کم برخوردار از وظایف یک سازمان حاکمیتی با تکالیف تعریف شده در قانون میباشد و نه فروشندگان لوازم التحریر، لذا فروشندگان کتب درسی صرفاً در برخی سنوات پوشش توزیع 16 درصد از تنوع بسته های آموزشی را انجام داده اند و عملاً توزیع تمامی کتابهای درسی دانش آموزان روستاها، عشایر و مناطق کم برخوردار ( از نظر جغرافیایی) و توزیع تمامی کتابهای درسی دانش آموزان ابتدایی، فنی و حرفه‌‌ای، کار و دانش، استثنایی و انتخابی ( از نظر تنوع دوره، رشته و نوع در قالب بیش از 768 بسته) توسط مدارس سراسر کشور از گذشته انجام شده است. در این روش از توزیع کتاب به طور سالانه حق توزیع تعریف شده از میزان 5؍17 درصد قیمت پشت جلد کتاب دوره های متوسطه و ابتدایی به ترتیب به 6 درصد و 5؍2 درصد به نفع دانش آموزان تقلیل می یابد.
مع ذلک توسعه سامانه های اینترنتی در عصر کنونی از یک سو به منظور نظارت متمرکز و نظام مند جهت ممانعت از تبعیض، ایجاد عدالت و کاهش اتلاف منابع بوده و از سوی دیگر تسهیل دسترسی، کاهش بهای تمام شده کالا و خدمات و در نهایت مخاطب محور نمودن خدمات برای کاربران است. علیهذا و بنا به مراتب یاد شده و یا تصریح به وجود ایرادات شکلی موجود و دفاعیات به عمل آمده و با در نظر گرفتن تجارب گذشته در تمرکز توزیع کتب درسی و تاکید دستگاه های نظارتی و کاهش تردد خانواده ها، سامانه فروش و توزیع مواد آموزشی ضروری در جهت رفاه حال خانواده ها و دانش آموزان در سراسر کشور و در اجرای تکالیف قانونی و اسناد بالادستی ایجاد شده است. لذا تقاضای رد شکایت شاکی مورد استدعاست."
هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 7؍10؍1400 با حضور رییس و معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.
رای هیات عمومی
اولاً: برمبنای بند 15 سیاستهای کلّی نظام اداری ابلاغی مقام معظم رهبری در سال 1389، «توسعه نظام اداری الکترونیک و فراهم آوردن الزامات آن به منظور ارایه خدمات مطلوب عمومی» به عنوان الگو و راهنمای اقدامات و فعالیتهای نظام اداری مورد تاکید قرار گرفته است. ثانیاً: براساس بند 3 ماده 37 قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب سال 1386، «ارایه خدمات به شهروندان به صورت الکترونیکی و حذف لزوم مراجعه حضوری مردم برای دریافت خدمت»، از جمله وظایف دستگاههای اجرایی است و برمبنای ماده 3 آیین‌نامه توسعه خدمات الکترونیکی دستگاههای اجرایی مصوب سال 1393 شورای عالی اداری : «دستگاههای اجرایی موظّفند با هدف تسریع در انجام کار، کاهش زمان و هزینه و تامین رضایت و کرامت مردم، هر سال فرآیندها و روشهای انجام کار خود را با هدف ارایه در جایگاه اینترنتی دستگاه، مورد بازبینی و اصلاح قرار دهند.» ثالثاً: به موجب فرازی از بند «پ» ماده 67 قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال 1395 : «دستگاههای اجرایی موظّفند نسبت به الکترونیکی کردن کلّیه فرآیندها و خدمات با قابلیت الکترونیکی و تکمیل بانکهای اطلاعاتی مربوط، تا پایان سال سوم اجرای قانون برنامه اقدام کنند.» رابعاً: برمبنای بند 7 ماده 10 قانون اهداف و وظایف وزارت آموزش و پرورش مصوب سال 1366، «تالیف و طبع و توزیع کتب درسی و نشریات آموزشی» از وظایف وزراتخانه مزبور است. بنا به مراتب فوق، بخشنامه شماره 417؍101 مورخ 8؍11؍1399 وزارت آموزش و پرورش که متضمن اتّخاذ تصمیماتی درخصوص توزیع کتابهای درسی از طریق سامانه فروش و توزیع مواد آموزشی است، خلاف قانون و خارج از اختیار نیست و ابطال نشد./
حکمتعلی مظفری
رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری
