بسم الله الرحمن الرحیم
شماره دادنامه:
تاریخ دادنامه: 1400/03/22
شماره پرونده: 9901655
مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: آقای یحیی کاظمی رمدانی
موضوع شکایت و خواسته: ابطال بند 26 ماده 1 آیین نامه تعیین و احراز مصادیق عملی شهید، در حکم شهید و سایر مصادیق ایثارگری (مفقودالاثر، جانباز، آزاده و اسیر) مصوب 24/2/1393 هیات وزیران
گردش کار: شاکی به موجب دادخواستی ابطال بند 26 ماده 1 آیین نامه تعیین و احراز مصادیق عملی شهید، در حکم شهید و سایر مصادیق ایثارگری (مفقودالاثر، جانباز، آزاده و اسیر) مصوب 24/2/1393 هیات وزیران را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته به طور خلاصه اعلام کرده است که:
«ریاست محترم دیوان عدالت اداری
سلام علیکم
مطابق ماده (25) قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح مصوب 1382، «منظور از دشمن عبارت است از: اشرار، گروه‌ها و دولت‌هایی که با نظام جمهوری اسلامی ایران در حال جنگ بوده یا قصد براندازی آن را دارند و یا اقدامات آنان بر ضدّ امنیت ملی است»، اما بند (26) ماده (1) آیین‌نامه تعیین و احراز مصادیق عملی شهید، در حکم شهید و سایر مصادیق ایثارگر (مفقودالاثر، جانباز، آزاده و اسیر) مصوب 24/2/1393 هیات وزیران، در ارایه تعریف دشمن، ضمن تضییق مصادیق دشمن و محدود نمودن آن به کشورهای متخاصـم یا متجاوز و عـوامل آنان و عدم اشاره خاص به اشرار و گروه‌ها، حکم قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح را محدود کرده است. مضافاً اینکه تصمیم گیری بر اساس تعاریف مندرج در این آیین نامه خصوصاً ماده 2 از همان قانون که در برخی موارد در تعیین مصادیق شهید تنها به بیان دشمن اکتفاء گردیده و مواردی نظیر اشرار و گروهک ها ذکر نشده با حقوق مسلم افراد و بازماندگان آنان در تزاحم و تضاد آشکار است؛ با توجه به بند یک ماده 12 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 92 تقاضای رسیدگی دارد.»
متن مقرره مورد شکایت به قرار زیر است:
«ماده یک:
26- دشمن: کشورهای متخاصم یا متجاوز و عوامل آنان که انقلاب اسلامی، تمامیت ارضی، حاکمیت، منافع و منابع ملی جمهوری اسلامی ایران را مورد تعرض قرار می‌دهند.»
در پاسخ به شکایت مذکور، مشاور رییس ستاد کل و رییس حقوقی و امور مجلس نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران به موجب لایحه شمـاره 518/1122/3613- 14/8/1399 به طور خلاصه توضیح داده است که:
«1- آیین‌نامه مورد شکایت، براساس تبصره بند «الف» ماده (1) قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران مصوب 1391، به تصویب رسیده و تاکید شده در چهارچوب قوانین نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران تهیه گردد.
2- مواد (108) قانون آجا، (120) قانون مقررات استخدامی سپاه و (127) قانون استخدام ناجا، مصادیق شهادت و جانبازی را به‌طور کلی بیان نموده و به دلیل گستردگی و ضرورت تشریح و تبیین ماموریت‌های نیروهای مسلح، واژههای گفته شده در مواد مذکور تعریف شده تا تشخیص و احراز مصادیق ایثارگری تسهیل گردد.
3- در باب تعریف دشمن، بند (26) ماده (1) آیین‌نامه مورد شکایت، به لحاظ متن و محتوا از جامعیت بیشتری نسبت بـه مـاده (25) قانون مجازات جرایم نیروهـای مسلح مصوب 1382 برخـوردار است و بقیه گروه‌ها اعـمّ از اشرار، ضـد انقلاب و … را به طور مستقل در آیین‌نامه تعریف کرده است.
4- براساس تبصره ذیل ماده (25) قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح مصوب 1382 «هر گاه برای دادگاه، تشخیص دشمن یا دولت متخاصم محرز نباشد، موضوع از طریق قوه قضاییه از شورای عالی امنیت ملی، استعلام و نظر شورای مذکور، ملاک خواهد بود.» به نظر می‌رسد تعریف دشمن در این ماده دارای نقص است.
5- در بندهای 27 تا 31 ماده (1) آیین‌نامه مورد شکایت، اشرار، گروه‌ها و افراد ضد انقلاب، تبهکاران، سارقین مسلح و قاچاقچیان، به‌طور مستقل تعریف شده و در بند (32) نیز به دلیل اینکه اکثر این عبارات، در مصادیق ذکر شده، همگی تحت عبارتی به نام گروههای معارض جمع‌بندی شده‌اند تا در آیین‌نامه از تکرار آنها جلوگیری شود.
6- اگر به لحاظ معنایی، اشرار و سایر عبارات، ذیل عبارت دشمن بود، قانونگذار از آنان به‌صورت مستقل نام نمی‌برد و به همین جهت کارکرد هر یک از این عبارات نیز با هم متفاوت است.
7- مستقل از مصادیق مطرح شده برای شهید محسوب شدن افراد به دلیل اقدامات دشمن، بندهای 5 تا 12 از ماده (2) و بندهای 2، 4، 11، 12، 14 و 18 از ماده (3) آیین‌نامه مورد شکایت، صراحتاً به عبارات مورد نظر شاکی اشاره شده و همگی ذیل عبارت گروههای معارض، تعریف و احصاء شده‌اند؛ این درحالی است که بندهای مذکور، منبعث از مواد (108) قانون آجا، (120) قانون مقررات استخدامی سپاه و (127) قانون استخدام ناجا بوده است.»
هیات عمومی دیـوان عدالت اداری در تاریخ 22/3/1400 با حضور رییس و معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران و دادرسـان شعـب دیوان تشکیل شـد و پس از بحث و بررسی با اکثـریت آراء به شرح زیر به صـدور رای مبادرت کرده است.
رای هیات عمومی
اولاً: قانونگذار در ماده 25 قانون مجازات جرایم نیروهای مسلّح مصوب سال 1382 صرفاً در مقام بیان مصادیقی از دشمن ( از جمله دولتهای متخـاصم و اشرار و…) بوده است تا امکان اعمال مجازات های موضوع قـانون مذکـور درخصـوص آنها فـراهم شود و حکم مقرر در تبصـره همین ماده که براساس آن مقرر شده:
«هرگاه برای دادگاه، تشخیص دشمن یا دولت متخاصم محرز نباشد، موضوع از طریق قوه قضاییه از شورای عالی امنیت ملّی استعلام و نظر شورای مذکور ملاک خواهد بود»، دلالت بر این دارد که قانونگذار در مقام بیان و ارایه تعریف دقیقی از واژه دشمن در ماده صدرالاشاره نبوده است. ثانیاً: مطابق تبصره 1 ماده 4 قانون اساسنامه بنیاد شهید انقلاب اسلامی مصوب سال 1377 و تبصره بند (الف) ماده 1 قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران مصوب سال 1391، احراز مصادیق ایثارگری و تعیین مصادیق عملی شهید و… در چهارچوب قوانین نیروهای مسلّح جمهوری اسلامی ایران خواهد بود و آیین‌نامه تعیین و احراز مصادیق عملی شهید، در حکم شهید و سایر مصادیق ایثارگری (مفقودالاثر، جانباز، آزاده و اسیر) نیز که با توجه به مفاد قوانین نیروهای مسلّح و با هدف تعیین مصادیق شهید به تصویب رسیده، در بندهای 27، 28، 29، 30 و 31 به بیان تعریف اشرار، گروهکها و افراد ضد انقلاب، تبهکاران، سارقین مسلّح و قاچاقچیان به عوان مصادیق گروههای معارض (موضوع بند 32 ماده 1 آیین‌نامه مذکور) پرداخته است. ثالثاً قانونگذار در بندهای مختلف ماده 107 قانون ارتش مصوب سال 1366، ماده 120 قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مصوب سال 1370 و ماده 127 قانون استخدام نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال 1382 به ذکر مواردی پرداخته که کارکنان ارگانهای یادشده در این موارد به عنوان شهید و در حکم شهید شناخته می‌شوند و مطابق مواد مذکور، کارکنانی که توسط اشرار به سبب ماموریت کشته شوند (بند «و» ماده 107 قانون ارتش و بند «و» ماده 120 قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و بند «ز» ماده 127 قانون استخدام نیروی انتظامی) و یا کارکنانی که در گروگان اشرار کشته شوند (بند «ج» ماده 107 قانون ارتش، بند «ج» ماده 120 قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و بند «ج» ماده 127 قانون استخدام نیروی انتظامی) و همچنین کارکنانی که در اجرای ماموریت قانونی مبارزه با اشـرار و یا در حین تعقیب و مـراقبت اشـرار کشته شوند (بندهای «ب» و «د» ماده 127 قانون استخدام نیروی انتظامی) شهید به شمار می‌روند و در این موارد قانونگذار از واژههای «دشمن» و «اشرار» به طور جداگانه استفاده کرده است. بنا به مراتب فوق، بند 26 ماده 1 آیین‌نامه تعیین و احراز مصادیق عملی شهید، در حکم شهید و سایر مصادیق ایثارگری (مفقودالاثر، جانباز، آزاده و اسیر) مصوب 24/2/1393 هیات وزیران خلاف قانون و خارج از حدود اختیار نیست و ابطال نشد.
محمد مصدق- رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری
