بسم الله الرحمن الرحیم
شماره دادنامه: 1302
تاریخ دادنامه: 1400/05/05
شماره پرونده: 9902264
مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: آقای نیما نجفی
موضوع شکایت و خواسته: ابطال قسمت (ب) بند 2 مصوبه چهارمین جلسه مورخ 18/10/1395شورای سنجش و پذیرش دانشجو در دوره های تحصیلات تکمیلی
گردش کار: شاکی به موجب دادخواستی ابطال قسمت (ب) بند 2 مصوبه چهارمین جلسه مورخ 18/10/1395 شورای سنجش و پذیرش دانشجو در دوره های تحصیلات تکمیلی را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:
«احتراماً همان گونه که مستحضرید حق بر تحصیل یکی از حقوق اساسی افراد بوده که اصل 30 و بند سوم اصل 3 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز موید این مهم می باشد و این موضوع در قوانین حقوق بشری و بین المللی از جمله ماده 9 اعلامیه حقوق بشر اصلاحی مورد تاکید قرار گرفته است و بر همین اساس اعمال محدودیت در حقوق اساسی افراد به طور کلی حتی از سوی قانونگذار نیز امکان پذیر نمی باشد و اعمال محدودیت جزیی در حقوق اساسی افراد از جمله محدود نمودن حق بر تحصیل افراد منوط به حکم قانونگذار می باشد و هیچ مرجع دیگری نمی تواند بدون جواز قانونگذار حقوق اساسی افراد را تحدید نماید. طبق بند (د) دفترچه راهنمای آزمون ورودی دوره های کارشناسی ارشد ناپیوسته سال 1400 شورای سنجش و پذیرش دانشجو در تحصیلات تکمیلی در مصوبه چهارمین جلسه خود مورخ 18/10/1395 مقرر نموده است افرادی که در دوره های روزانه دانشگاه دولتی مورد پذیرش قرا رگیرند حق شرکت مجدد در آزمون کارشناسی ارشد سال آینده را ندارند که متاسفانه این مصوبه به صراحت حق بر تحصیل افراد را محدود نموده است. بنابراین مرجع شورای سنجش و پذیرش دانشجو، مصوبه مورد شکایت را خارج از صلاحیت و اختیارات خود تصویب نموده است. زیرا همان طور که معروض گردید تحدید جزیی حقوق اساسی افراد از جمله حق بر تحصیل نیازمند جواز یا حکم خاص قانونگذار است که چنین جوازی برای مرجع مذکور وجود ندارد. ضمناً شایسته ذکر است که پذیرش در دانشگاه لزوماً به معنای بهره مندی از حق آزموش رایگان نمی باشد زیرا که بسیاری از افراد پس از پذیرش در دانشگاه متوجه اشتباه در انتخاب رشته یا عدم علاقه به رشته مورد نظر می گردند و در دانشگاهی که در آن پذیرفته شده اند ثبت نام نمی نمایند که در این صورت مصوبه مذکور مانع از شرکت مجدد آنها در آزمون سال آینده شده و موجب ورود خسارتهای مالی و معنوی بسیاری به آنها می گردد.»
متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر است:
«ب- پذیرفته شدگان روزانه چه در دانشگاه قبولی ثبت نام کرده و چه ثبت نام نکرده باشند، سال بعد از سال قبولی اجازه شرکت در آزمون را ندارند و یک سال محروم از آزمون هستند.»
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیرکل دفتر حقوقی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به موجب لایحه شماره 297583-19/12/1399 توضیح داده است که:
«مطابق ماده یک قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، اعتلای موقعیت آموزشی، علمی و فنی کشور و ارتقاء سطح علمی کشور، اهداف وزارت علوم است و به استناد ماده 2 قانون یاد شده، پیشنهاد ضوابط و معیارهای کلی پذیرش دانشجـو به مـراجع ذیصـلاح، … تعیین ضوابط، معیارها و استانداردهای علمی موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی، رشتـه ها و مقاطع تحصیلی …، از مـاموریت های اصلی و اختیارات این وزارت می باشد. مطابق مـاده 2 قانون سنجش و پذیرش دانشجو در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی کشور، شورای سنجش و پذیرش دانشجو به منظور برنامه ریزی، تصویب مقررات، هماهنگی و نظارت بر نحوه سنجش علمی و پذیرش دانشجو برای کلیه دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی کشور در مقاطع کاردانی، کارشناسی، ارشد پیوسته، دکترای حرفه ای و دکترای پیوسته با ترکیب مندرج در ماده مذکور تشکیل شده است. بنابراین نظارت بر امر پذیرش دانشجو یکی از وظایف شورا می باشد. علاوه بر آن مطابق بند (الف) ماده 3 قانون سنجش و پذیرش دانشجو « برنامه ریزی و ایجاد هماهنگی در امر سنجش و پذیرش دانشجو در دانشگاه ها از وظایف و اختیارات شورا است.» بر خلاف نظر شاکی مصوبه معترض عنه کاملاً در راستای رعایت قانون اساسی کشور، حفظ حقوق تمام داوطلبان، توزیع عادلانه فرصتها و مضافاً جلوگیری از تبعیض و پایمال شدن نابحق حقوق شهروندان تهیه و ابلاغ شده است. اصل 30 قانون اساسی بر لزوم گسترش آموزش رایگان تا تحصیلات تکمیلی تاکید نموده که مغایرتی با مصوبه یاد شده نداشته بلکه مصوبه اهمیت بیشتری برای اصل مذکور قایل شده است. یادآوری می شود در صورت قبولی فرد در رشته مورد نظر و عدم ادامه تحصیل، حق ادامه تحصیل به دلایل ذیل از دیگران سلب می شود:
الف- همان گونه که قضات مستحضرند تحصیل در دوره روزانه رایگان بوده و هزینه آن توسط دولت تامین میشود. بدین سبب و با توجه به سایر دلایل تمامی داوطلبان تمایل به تحصیل در دوره روزانه رشته و دانشگاه مورد نظر خود را دارند. از سوی دیگر با توجه به ظرفیت محدود پذیرش دانشجو تعدادی از داوطلبان حد نصاب لازم را کسب نمی نمایند. بدیهی است در صورت قبولی فرد در رشته و عدم اشتغال به تحصیل در رشته مزبور و به واقع بی توجهی یا انتخاب رشته ناآگاهانه با توجه به ظرفیت محدود در رشته و دانشگاه موجب تضییع حقوق سایر داوطلبان علاقمند به آن رشته و دانشگاه می شود. از سوی دیگر از متقاضی که دوره کارشناسی را طی نموده و تمایل به ادامه تحصیل در مقاطع تحصیلات تکمیلی را دارد انتظار می رود شناخت بیشتری نسبت به رشته ها و دانشگاه ها داشته باشد.
ب- مصوبه در دو مرحله قبل از ثبت نام و قبل از انتخاب رشته به اطلاع تمامی داوطلبان رسانده می شود و داوطلبین باتوجه به آگاهی از مفاد مصوبه می بایست نسبت به انتخاب رشته اقدام نماید.
در پایان لازم به ذکر است که استناد شاکی به دادنامه مورد اشاره ( دادنامه 1404-13/6/1397 هیات عمومی) بلاوجه است. چرا که محرومیت مذکور در دادنامه که منجر به ابطال شده است به صورت دایمی و محرومیت موضوع مصوبه معترض عنه صرفاً به مدت یک سال و آن هم به دلیل پیشگیری از تضییع حقوق سایر داوطلبین مطرح شده است.»
رییس سازمان سنجش آموزش کشور نیز به موجب لایحه شماره 81757-9/12/1399 توضیح داده است که:
«همان گونه که مستحضرید ظرفیت دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی در دوره روزانه بسیا محدود می باشد این امر اقتضا می کند کلیه پذیرفته شدگان دوره های روزانه در کد رشته محل قبولی ثبت نام کنند با توجه به ظرفیت پایین دوره های روزانه چنانچه تعدادی از قبول شدگان در کد رشته محل قبولی ثبت نام نکنند با توجه به ممنوعیت تکمیل ظرفیت در دوره روزانه امکان تشکیل آن دوره برای دانشگاه میسر نخواهد شد به عنوان مثال چنانچه از 6 ظرفیت یک کد رشته محل 2 نفر ثبت نام و چهار نفر دیگر ثبت نام نکنند چگونه می توان برای دو دانشجو کلاس تشکیل داد؟ با توجه به دغدغه دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی در این خصوص شورای سنجش و پذیرش دانشجو در دوره های تحصیلات تکمیلی در تاریخ 18/10/1395 مصوب نمود، پذیرفته شدگان نهایی دوره های روزانه آزمون کارشناسی ارشد سال 1395 به بعد در صورت عدم ثبت نام یا حتی انصراف از رشته قبولی اجازه ثبت نام و شرکت در آزمون کارشناسی ارشد سال بعد را نخواهند داشت این مصوبه موجب می شود داوطلبان در زمان انتخاب رشته دقت کافی داشته باشند و چنانچه علاقه ای به آن کد رشته محل ندارند آن را انتخاب نکنند شایان ذکر است سابقاً نیز به موجب مصوبـه شـورای عالی انقلاب فرهنگی چنین ممنوعیتی پیش بینی شده بود. شاکی در آزمون کارشناسی ارشد سال 1399 شرکت و در دوره روزانه پذیرفته شده است پس طبق مقررات حق شرکت در ازمون کارشناسی ارشد سال 1400 را ندارد. لازم به ذکر است چنانچه اشتباه داوطلب در انتخاب رشته، برای بررسی شورای موارد خاص این سازمان احراز شود مجوز شرکت در آزمون سال بعد را صادر می نماید. شاکی نیز می توانند در خواست مکتوب خود را به شورای موارد خاص ارسال تا در خصوص احراز شرایط صدور مجوز آزمون کارشناسی ارشد سال 1400 وی تصمیم مقتضی اتخاذ گردد. با عنایت به مراتب مذکور و اینکه ممنوعیت شورای سنجش و پذیرش دانشجو قبل از سال 1395 و بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز اجرا شده است لذا صدور قرار رد شکایت مورد تقاضا است.»
هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 5/5/1400 به ریاست معاون قضایی دیوان عدالت اداری در امور هیات عمومی و با حضور معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.
رای هیات عمومی
اولاً: وظایف و اختیارات شورای سنجش و پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی براساس 7 بند در ماده 3 قانون سنجش و پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور مصوب سال 1394 احصاء شده و از هیچ یک از بندهای فوق محرومیت از شرکت در آزمون به مدت یک سال برای پذیرفته‌شدگان دوره روزانه که در دانشگاه قبولی ثبت نام کرده و یا نکرده باشند، استنباط نمی‌شود و از طرفی، برنامه‌ریزی، هماهنگی و نظارت بر نحوه سنجش علمی و پذیرش دانشجو برای کلّیه دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور در مقاطع کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد پیوسته، دکتری حرفه ای و دکتری پیوسته که به موجب صدر ماده 2 قانون فوق‌الذکر به عنوان هدف تشکیل شورای سنجش و پذیرش دانشجو تعیین شده، مجوزی بر ایجاد تضییق برای شرکت در آزمون برای سال بعد از قبولی نیست. ثانیاً: ایجاد محدودیت برای شرکت در آزمون سال بعد از قبولی موجب اعمال محدودیت حق بر آموزش به عنوان یکی از حقوق بنیادین شهروندان است و با بند سوم اصل سوم و اصل سی ام قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مغایر است. بنا به مراتب فوق، حکم مقرر در قسمت «ب» بند (2) مصوبه چهارمین جلسه مورخ 18/10/1395 شورای سنجش و پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی که براساس آن مقرر شده پذیرفته شدگان روزانه چه در دانشگاه قبولی ثبت نام کرده و چه ثبت نام نکرده باشند، سال بعد از سال قبولی اجازه شرکت در آزمون را ندارند و یک سال محروم از آزمون هستند، خلاف قانون و خارج از حدود اختیار است و مستند به به بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ابطال میشود.
مهدی دربین- معاون قضایی دیوان عدالت اداری
