بسم الله الرحمن الرحیم
شماره دادنامه: 1930
تاریخ دادنامه: 16/12/1399
شماره پرونده: 9803801
مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: آقای حسین تقی زاده
موضوع شکایت و خواسته: 1- ابطال ماده 17 آیین نامه مهمان و انتقال دانشجویان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به شماره 88441/3/41-20/3/1392 دانشگاه فردوسی مشهد 2- الزام دانشگاه فردوسی مشهد به استرداد کامل وجوه دریافتی
گردش کار: شاکی به موجب دادخواستی ابطال ماده 17 آیین نامه مهمان و انتقال دانشجویان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به شماره 88441/3/41-20/3/1392 دانشگاه فردوسی مشهد و الزام دانشگاه فردوسی مشهد به استرداد کامل وجوه دریافتی را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:
« احتراماً به استحضار می رساند پیرو رسیدگی و صدور رای مبنی بر ابطال ماده 17 آیین نامه مهمان و انتقال دانشجویان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به شماره 88441/3/41-30/3/1392 مبنی بر اخذ شهریه مهمان دوره روزانه و الزام دانشگاه فرودسی مشهد به برگشت کامل وجوه دریافتی به همراه مستندات پیوست، شرایط مقرر قانونی در آن رعایت نشده و منجر به تضییع حقوق اینجانب گردیده است. بنابر مراتب فوق و با توجه به ادله و مدارک ابرازی، رسیدگی و صدور رای مبنی بر ابطال ماده 17 آیین نامه مهمان و انتقال دانشجویان وزارت علوم، مورد استدعاست. همچنین با توجه به مراتب فوق الزام دانشگاه فرودس مشهد به برگشت کامل وجوه دریافتی مورد تقاضا می باشد.»
در پی اخطار رفع نقصی که از طرف دفتر هیات عمومی دیوان عدالت اداری برای شاکی ارسال شده بود، وی به موجب لایحه ای مورخ 30/10/1398 پاسخ داده است که:
« نظر به اینکه مستفاد از بندهای (ح)، (ط) و (ی) قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران تحصیل در دوره های روزانه دانشگاه های دولتی رایگان است و همچنین مطابق حکم ماده 4 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال 1384 و ماده 60 قانون الحاق موادی به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال 1394 (دریافت وجه) توسط دستگاه های اجرایی نیاز به حکم یا جواز قانونگذار دارد، ماده 17 آیین‌نامه مهمانی و انتقالات دانشجویان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری 88441/3/41-20/3/1392 مغایرت با قانون و مواد ذکر شده بالا داشته و موجب تضییع حقوق اینجانب شده است لذا تقاضای ابطال ماده مذکور و الزام دانشگاه فردوسی مشهد به استرداد وجوه دریافتی از اینجانب را دارم.»
متن مقرره مورد اعتراض به شرح زیر است:
« ماده 17: دانشجویان دوره روزانه در دوران میهمانی و انتقال ملزم به پرداخت شهریه مطابق با تعرفه دانشجویان نوبت دوم به مقصد می باشند.
تبصره: دانشجویان دوره روزانه متقاضی انتقال در صورت دارا بودن نمره قبولی دوره روزانه در مقصد از پرداخت شهریه معاف می باشند. »
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیر حقوقی دانشگاه فردوسی مشهد به موجب لایحه شماره 66538-30/11/1398 به طور خلاصه توضیح داده است که:
« الف- درخصوص ابطال ماده 17 آیین نامه مزبورآیین نامه مورد شکایت مصوب وزیر علوم، تحقیقات و فناوری می باشد و ارتباطی به دانشگاه فردوسی مشهد ندارد.
ب- درخصوص الزام به برگشت وجوه دریافتی مستفاد از مواد 10 و 12 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، رسیدگی به این قسمت از شکایت خارج از موارد شمول صلاحیت های هیات عمومی است. در صورت ارجاع رسیدگی به شعب نیز، شاکی فاقد سمت بوده و دانشجو شخصاً حق طرح دعوا به عنوان ذینفع را دارد. با عنایت به جمیع جهات ذکر شده تقاضای رد شکایت نسبت به دانشگاه فردوسی مشهد می نماید. »
مدیرکل دفتر حقوقی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به موجب نامه شماره 353848/75/7-28/12/1398 اعلام کرده که مفاد شکایت متوجه سازمان امور دانشجویان است.
مدیرکل دفتر امور حقوقی و پاسخگویی به شکایات سازمان امور دانشجویان به موجب لایحه شماره 22695/2/4-1/3/1399 به طور خلاصه توضیح داده است که:
« 1- مطابق بندهای (ح)، (ط) و (ی) ماده 20 قانون برنامه پنجم توسعه، اخذ شهریه از دانشجویان نوبت دوم (شبانه) تجویز گردیده، لذا با توجه به اینکه در بندهای مورد اشاره در فوق به صراحت بیان نگردیده است که دانشگاه ها تنها از دانشجویان نوبت دوم حق اخذ وجه در قبال ادامه تحصیل را دارند و در بند (ح) به روشنی به این موضوع اشاره شده که « دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی مجازند از ظرفیت مازاد بر سهمیه آموزش رایگان خود و یا ظرفیت های جدیدی که ایجاد می کنند براساس قیمت تمام شده و یا توافق شده با بخش غیردولتی و با تایید هیات امناء در مقاطع مختلف دانشجو بپذیرند» و بدیهی است که قانونگذار به صراحت حق دریافت هزینه از دانشجویان، مازاد بر سهمیه آموزش رایگان را به دانشگاه ها داده است و دانشجویان مهمان و یاانتقالی مصداق بارز این قبیل دانشجویان هستند، چون ظرفت پذیرش روزانه دانشجو از سوی دانشگاه ها محدود بوده و برای همان تعداد مشخص نیز بودجه به دانشگاه اختصاص می یابد و هر دانشجویی که خارج از سهمیه آموزش رایگان یک دانشگاه وارد آن دانشگاه می شوند، مشمول بند (ح) ماده 20 برنامه پنجم توسعه خواهد بود و دانشگاه مقصد حق دریافت وجه را از این قبیل دانشجویان خواهد داشت.
2- با وجود مقرره فوق که دانشگاه هیچ الزامی به پذیرش دانشجوی مازاد بر ظرفیت آموزش رایگان خود ندارد، لیکن به دلیل مراعات و مساعدت با دانشجویانی که حد نصاب نمره قبولی دوره روزانه دانشگاه مقصد را نیز آورده‌اند، در تبصره ماده 17 این آیین نامه، این امتیازات به ایشان داده شده است که اگر چه مازاد بر ظرفیت آموزش رایگان دانشگاه مقصد هستند و طبق بند فوق، ملزم به پرداخت شهریه می باشند، لیکن از پرداخت شهریه معاف شوند.
3- در دادنامه ای که در مورد مشابه به طرفیت وزارت بهداشت صادر گردیده است، مهمترین دلیل صدور رای بر علیه وزارت مذکور این بوده است که هیات عمومی دیوان عدالت اداری، حکم مقرر در بند (ح) ماده 20 قانون پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران مصوب سال 1389 را ناظر به دانشگاه ها و موسسات وابسته به آموزش عالی یا همان وزارت علوم دانسته و بنابراین وزارت بهداشت را خارج از شمول آن قلمداد کرده است، که این خود دلیلی بر درست بودن استدلال فوق الذکر مبنی بر اجازه قانونگذار به دانشگاه های وابسته به وزارت علوم می باشد که می توانند، خارج از ظرفیت آموزش رایگان و با اخذ شهریه مطابق شرایط پیش بینی شده در قانون مورد اشاره، نسبت به پذیرش دانشجو اقدام نمایند.
در پایان نباید این نکته بسیار مهم نادیده گرفته شود، مطابق موارد مذکور در فوق از آن جهت که هدف اصلی از مهمانی یا انتقال، حل مشکل دانشجو بوده و دانشگاه مقصد، منفعت خاصی در پذیرش این دسته از دانشجویان ندارد، در صورت ابطال این ماده و عدم پوشش هزینه های دانشگاه مقصد، راه مهمانی یا انتقال دانشجویان سد و مانع ناروایی برای حل مشکل دانشجویان و رفع دغدغه های خانواده آنان را فراهم خواهد کرد، لذا با توجه به موارد مورد اشاره در این لایحه، درخواست رسیدگی و صدور حکم به رد خواسته خواهان مورد استدعا است. لازم به ذکر است کـه در صـورت صلاحـدید مرجـع قضایی و دعوت از این دفتر برای شرکت در جلسه رسیدگی، دفتر حقوقی سازمان متبوع آمادگی کامل دارد تا به صورت حضوری نسبت به تبیین موضوع اقدام نماید. »
هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 16/12/1399 با حضور رییس و معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.
رای هیات عمومی
نظر به اینکه تحصیل در دوره های روزانه دانشگاه های دولتی وفق بندهای (ح)، (ط)، (ی) ماده 20 قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران رایگان است و مستفاد از ماده 4 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال 1384 و ماده 60 الحاق موادی به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال 1393 دریافت هرگونه وجهی توسط دستگاه های اجرایی مستلزم حکم یا اذن قانونگذار است و آراء متعدد هیات عمومی دیوان عدالت اداری به شماره دادنامه های 153-10/2/1398 و 168 الی 173-2/3/1396 نیز موید همین معنی است، بنابراین اطلاق ماده 17 آیین نامه مهمان و انتقال دانشجویان در حدی که اخذ شهریه دانشجویان مهمان و انتقالی را در غیر ظرفیت مازاد تجویز کرده مغایر قانون است و مستند به بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری سال 1392 ابطال می‌شود. رسیدگی به خواسته موردی شاکی مبنی بر استرداد وجه دریافتی به شعبه دیوان عدالت اداری ارجاع می‌شود.
محمدکاظم بهرامی – رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری
