بسم الله الرحمن الرحیم
شماره دادنامه: 1916
تاریخ دادنامه: 12/12/1399
شماره پرونده: 9802589
مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری
شاکیان: خانم فروغ قایدی و سایرین با وکالت آقایان مهدی هداوند و محمد صالح نقره کار
موضوع شکایت و خواسته: ابطال 1- بند 2 صورتجلسه بیست و یکمین نشست شورای آموزش پزشکی و تخصصـی وزارت بهداشت مورخ 10/9/1362 و پیوست شمـاره 2 آن
2- دستورالعمل اجرایی تعهد خدمت فارغ التحصیلان رشته های تخصصی پزشکی بالینی مصوب تیر ماه 1397
3- فرم اخذ تعهد محضری از دستیاران آزاد
گردش کار: شاکیان به موجب دادخواستی واحد ابطال بند 2 صورتجلسه بیست و یکمین نشست شورای آموزش پزشکی و تخصصـی وزارت بهداشت مورخ 10/9/1362 و پیوست شمـاره 2 آن و همچنین دستورالعمل اجرایی تعهد خدمت فارغ التحصیلان رشته های تخصصی پزشکی بالینی مصوب تیر ماه 1397 و فرم اخذ تعهد محضری از دستیاران آزاد را خواستار شده اند و در جهت تبیین خواسته به طور خلاصه اعلام کرده اند که:
« 1- در قوانین مربوط به وزارت بهداشت و شورای آموزش پزشکی و تخصصی صلاحیتی برای تصویب مقرره در خصوص لزوم اخذ تعهد محضری از دستیاران ذکر نشده است. اصل در حقوق عمومی، بر عدم صلاحیت است. بنابراین تصویب مقرره مبنی بر اخذ تعهد محضری مغایر قانون و خارج از حدود اختیارات این دو نهاد است. بند 1 ماده 1 قانون تشکیل شورای آموزش پزشکی و تخصصی مصـوب 1352 مبنی بر تعیین احتیاجـات آموزش پزشکی و ماده 6 قانون تشکیلات و وظایف وزارت بهداشت مبنی بر برنامه ریزی به منظور توزیع عادلانه و مناسب نیروی انسانی و سایر امکانات نیز دلالتی بر امکان اخذ تعهد محضری از دستیاران ندارد.
2- مطابق اصول 22 و 33 قانون اساسی حقوق اشخاص تحت حمایت قانون است و شخصی را نمی توان از محل اقامت یا محل مورد علاقه وی تبعید یا منع یا برای اقامت در محلی اجبار نمود مگر به حکم قانون. حکم قانون مزبور نیز در مانحن فیه موجود نیست و صرفا مقرره در خصوص آن تصویب شده است.
3- مقنن در موارد لزوم اخذ تعهدخدمت محضری صراحت دارد. برای نمونه اخذ تعهد خدمت در خصوص دانشجویان بومی، دستیاران سهمیه مناطق محروم و … را تصریح نموده است. اما در خصوص دستیاران سهمیه آزاد سکوت نموده است و این سکوت در پرتو اصل عدم صلاحیت، نمی تواند منتهی به امکان اخذ تعهد از اشخاص مزبور شود.
4- ماده 7 قانون تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی لزوم تعهد به خدمت مشمول صرفاً اشخاصی است که از تحصیلات رایگان استفاده می نمایند. مقررات معترض عنه، این حکم را به فارغ التحصیلان تحصیلات غیررایگان مثل دانشگاه آزاد اسلامی نیز تسری داده است.
5- مدت تعهد به خدمت در تبصره 1 ماده 1 آیین نامه اجرایی تبصره ماده 7 قانون تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی از عبارت «برابر مدت تحصیل» و در ماده 1 آیین نامه اجرایی تبصره ماده 8 این قانون از عبارت «به اندازه مدت تحصیلات عالی» و در ماده 14 قانون مربوط به خدمت پزشکان و پیراپزشکان از عبارت «برابر طول دوره تخصص» و در ماده 1 این قانون از عبارت «حداکثر 24 ماه» استفاده نموده است. مقررات معترض عنه مبادرت به اخذ تعهد به میزان نیم تا دو برابر تحصیل می نمایند که مطابق هیچیک از مواد مزبور نیست و دال بر غیر قانونی بودن آن است.
6- سکوت قانونگذار ماده 14 قـانون مربوط به خدمـت پزشکان و پیراپزشکان در خصـوص تعهد خدمت دستیاران سهمیه آزاد دال بر عدم وجود هرگونه تکلیفی در این زمینه می باشد.
7- مطابق تبصره 3 ماده 1 قانون مربوط به خدمت پزشکان و پیراپزشکان کسانی که خدمت موضوع این قانون را انجام داده اند، دریافت مدرک تحصیلی جدید از سوی آنها مشمول خدمات موضوع ماده نمی باشد. دستیاران مشمول حکم تبصره مزبور می باشند.
8- به فرض امکان اخذ تعهد، مفاد تعهد نمی تواند مغایر قانون باشد. رای ابطالی 79/76 صرفا دلالت بر تجویز اخذ تعهد از دستیاران دارد.
9- مطابق تبصره 3 ماده 1 آیین نامه اجرایی تبصره ماده 7 موضوع لایحه قانونی اصلاح مواد 7 و 8 قانون تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی مدت خدمت وظیفه عمومی یا خدمت در بیمارستان ها جهت کارورزی در رشته های پزشکی و طی دوره تخصصی پزشکی جزء خدمت مذکور در ماده 1 این قانون محسوب می شود.
10- عدم امکان اخذ مدرک تحصیلی حتی با پرداخت هزینه و خسارات مغایر قانون است. درج شرط اسقاط حق اعتراض نیز مغایر اصل 34 قانون اساسی است.
11- مقرره نمی تواند به توسیع یا تضییق حکم قانونگذار بپردازد. آرای متعدد هیات عمومی دلالت بر این موضوع دارند.
12- مطابق اصول 58 و 71 قانون اساسی، وضع قواعد آمره در خصوص حق و تکلیف اشخاص اختصاص به مجلس دارد. مطابق اصل 9 قانون اساسی نیز امکان سلب آزادی های مشروع هرچند با وضع قوانین وجود ندارد. مطابق اصل 28 نیز اصل بر آزادی و برابری در فرصت های شغلی است.»
متن مقرره های مورد شکایت به شرح زیر است:
« الف: بند 2 صورتجلسه بیست و یکمین نشست شورای آموزش پزشکی و تخصصـی وزارت بهداشت مورخ 10/9/1362 طرح پیشنهادی در مورد نحوه اخذ تعهد از داوطلبان دستیاری رشته های تخصصی پزشکی به بحث گذاشته شد و با اصلاحاتی تصویب گردید (پیوست شماره 2).
ب: دستورالعمل اجرایی تعهد خدمت فارغ التحصیلان رشته های تخصصی پزشکی بالینی مصوب تیر ماه 1397:
این دستورالعمل به استناد مواد 7 و 8 قانون تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی سال 53 مجلس شورای ملی و اصلاحیه سال 58 شورای انقلاب اسلامی، مواد 14 و 15 قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان سال 75 مصوب مجلس شورای اسلامی، مصوبه صورتجلسه بیست و یکمین نشست شورای آموزش پزشکی و تخصصی و مصوبات بعدی، مصوبه 9231 مورخ 8/6/1382 شورای معاونین، قانون برقراری عدالت آموزشی در پذیرش دانشجو در دوره های تحصیلات تکمیلی و تخصصی مصوب 1/2/1389، قانون اصلاح بند 3 ماده واحده قانون برقراری عدالت آموزشی در پذیرش دانشجو در دوره های تحصیلات تکمیلی و تخصصی مصوب 4/7/1392 و با توجه به اسناد تعهد محضری اخذ شده بدو ورود به دوره دستیاری و سهمیه پذیرش دوره دستیاری که فارغ التحصیلان را ملزم به انجام خدمت در مراکز درمانی نیازمند و محروم تابعه وزارت بهداشت می نماید تدوین گردیده است.
نحوه تعیین محل خدمت فارغ التحصیلان رشته های تخصصی پزشکی:
ماده یک: سهمیه دانشگاه/دانشکده های علوم پزشکی با در نظر گرفتن نظام تخصیص منابع ساختاری خدمات درمان بستری کشور، آمار نیروها و خدمات تخصصی موجود در بانک اطلاعاتی نیروهای تخصصی، تعداد فارغ التحصیلان هر رشته، مستندات دانشگاه، دانشکده و معاونت درمان وزارت تعیین می گردد.
ماده دو: فرم الکترونیکی اطلاعات فردی فارغ التحصیلان از طریق معاونت درمان دانشگاه/ دانشکده محل تحصیل در اختیار آنان قرار می گیرد. اطلاعات وارد شده در این فرم پس از ورود به نرم افزار به همـراه مدارک و مستندات لازم، مبنای تشکیل پرونده و اولویت بندی موضوع این دستورالعمل قرار می گیرد. …..
ج: فرم اخذ تعهد محضری از دستیاران آزاد
نظر به اینکه مقرر گردیده: اینجانب ……. فرزند ……. به شماره شناسنامه …….، صادره از ……. دارای کد ملی شماره ……. متولد ……. ساکن ……. کد پستی: ……. تلفن ثابت ……. تلفن همراه ……. فارغ التحصیل مقطع عمومی رشته ……. از دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ……. که در آزمون پذیرش دستیار تخصصی مورخ ……. در رشته تحصیلی تخصصی ……. در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ……. پذیرفته شده ام با هزینه دولت در مقطع و رشته یاد شده تحصیل نمایم برابر مقررات قانون و آیین نامه ها و دستورالعمل های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و قوانین و مقررات ثبت اسناد و آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی و لازم الاجرا و با آگاهی کامل از مقررات در کمال صحت و با آزادی و اختیار کامل، ضمن عقد خارج لازم متعهد و ملتزم می گردم:
1- در رشته تخصصی ……. تحصیل کرده و مطابق ضوابط مربوطه دوره مذکور را به پایان رسانده، درجه تخصصی را در رشته مذکور اخذ نمایم و کلیه مقررات مربوط به دوره آموزش دستیاری و دانشگاه محل تحصیل را رعایت کنم و صرفاً به امر تحصیل پرداخته و منحصراً در رشته، مقطع تحصیلی و دانشگاه تعیین شده ادامه تحصیل دهم و دوره تحصیلی معین شده را در مدت معمول و برابر مقررات آن با موفقیت بگذرانم، و حق تغییر رشته را از خود ساقط می‌کنم. … »
در پاسخ به شکایت مذکور، سرپرست اداره کل حقوقی و تنظیم مقررات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به موجب لایحه شماره 201/107-7/2/1399 به طور خلاصه توضیح داده است که:
« 1- مفاد ماده 1 قانون مربوط به خدمت پزشکان و پیراپزشکان، ناظر به اولین مقطعی می باشد که دانشجو از آن فارغ التحصیل گردیده است. بنابراین در صورتی که یک شخص در یک مقطع تحصیلی خدمات مذکور را به انجام برساند، در مقطع بعدی مشمول طرح 2 ساله موضوع قانون پزشکان و پیراپزشکان نخواهد بود.
2- قانونگذار در ماده 14 قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان نسبت به ایجاد سهمیه خاص برای پذیرش در دوره دستیاری اقدام نموده است و این ماده ارتباطی با پذیرش در سایر سهمیه ها و تعهدات سهمیه های دیگر ندارد.
3- مفاد قانون تشکیلات و وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، بند 7-1 سیاست های کلی سلامت، مفاد ماده 8 لایحه قانونی تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایران، قانون تشکیل شورای آموزش پزشکی و تخصصی، بند 7 مصوب جلسات 430-429 مورخ 21/7/77 و 5/1/77 شورای عالی انقلاب فرهنگی، موید صلاحیت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.
4- مبنای قانونی تعهد پذیرفته شدگان آزاد دوره دستیاری، ماده 8 لایحه قانونی تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی است.
5- دیوان عدالت اداری در آراء متعددی اخذ تعهد از دستیاران دوره های تخصص و فوق تخصص و تعیین میزان تعهدات از سوی وزارت بهداشت را مورد تایید قرار داده است؛ از جمله رای شماره 494-1/7/1386 و 534 الی 536-1/8/1391.»
هیات عمومی دیـوان عدالت اداری در تاریخ 12/12/1399 با حضور معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثـریت آراء به شرح زیر به صـدور رای مبادرت کرده است.
رای هیات عمومی
با توجه به آرای متعدد هیات عمومی و هیات تخصصی دیوان عدالت اداری از جمله رای وحدت رویه شماره 534 الی 536 مورخ 28/8/1391 هیات عمومی، به موجب ماده 8 لایحه قـانونی اصـلاح مـواد 7 و 8 قانون تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی « دانشجویان و هنرجویان دانشگاه ها، دانشکده ها و مـوسسات آموزش عـالی وابسته به وزارتخانه ها و مـوسسات عـام المنفعه که برای خدمـت در دانشگاه ها، وزارتخانه ها، موسسات و شرکت های مذکور آموزش می بینند، مکلفند طبق تعهدنامه رسمی که در بدو ورود برابر مقررات مربوط از آنها اخذ می شود تعهدات خود را انجام دهند …» و از آنجا که پذیرش دستیاران رشته‌های تخصصی پزشکی از سوی وزارت بهداشت با توجه به نیاز کشور به خدمات ایشان و به ویژه نیاز مبرم نقاط محروم و دور افتاده، جهت خدمت در این وزارتخانه صورت می گیرد، از این رو این اشخاص از مشمولان ماده 8 موصوف بوده و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می تواند به تجویز این ماده نسبت به اخذ تعهد از آنها اقدام کند. با توجه به مراتب مذکور مصوبات مورد اعتراض مطابق مقررات قانونی و در حدود اختیارات وضع شده و ابطال نشد.
احمد درزی رامندی – هیات عمومی دیوان عدالت اداری – معاون قضایی دیوان عدالت اداری
