شماره دادنامه: 736
تاریخ دادنامه: 30/10/1392
کلاسه پرونده: 88/1023
شاکی: آقای جمال ابراهیمی
مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری
موضوع شکایت و خواسته: ابطال آیین نامه شماره 72052/ت432هـ- 26/11/1373 و تصویب نامه شماره 44391/ت23321هـ-4/10/1379 هیات وزیران و تصویب نامه شماره 72884/ت34452هـ-9/11/1384 هیات وزیران و تصویب نامه شماره 158794/ت35794ک-17/8/1385 کارگروه موضوع تصویب نامه 72884/ت34452هـ-9/11/1384 و اعلام اثر نقض آیین نامه از زمان تصویب
گردش کار: آقای جمال ابراهیمی به موجب دادخواستی، ابطال آیین نامه شماره 72052/ت432هـ- 1373/11/26 و تصویب نامه شماره 44391/ت23321هـ-1379/10/4 هیات وزیران و تصویب نامه شماره 72884/ت34452ه -1384/11/9 هیات وزیران و تصویب نامه شماره 158794/ت35794ک-1385/8/17 کارگروه موضوع تصویب نامه 72884/ت34452هـ-1384/11/9 و اعلام اثر ابطال از زمان تصویب را خواستار شده و درجهت تبیین خواسته اعلام کرده است که: " با سلام احتراماً، با عرض مطالب ذیل الذکر در اجرای ماده 19 قانون دیوان عدالت اداری و اصول 170 و 173 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با تقدیم درخواست فوق تقاضای طرح موضوع در هیات عمومی دیوان عدالت اداری جهت نقض مصوبـات مـورد شکایت مـورد استدعاست. مختصراً این کـه هیات وزیران بـدون در نظر گرفتن شرایط قانونی در جلسه مورخ 1373/11/26 بنا به پیشنهاد وزارت کار و امور اجتماعی، اقدام به تصویب آیین نامه شماره 72052/ت432هـ دایر بر مستثنی شدن خدام و کارکنان بقاع متبرکه، مساجد، حسینیه ها، تکایا، مدارس علوم دینی موقوفه و موقوفات عام غیر تولیدی از شمول موادی از قانون کار می نماید و در جلسه مورخ 1379/10/4 بنا به پیشنهاد وزارت کار و امور اجتماعی اعتبار آیین نامه فوق را برای مدت 5 سال طی تصویب نامه شماره 44391/ت23321هـ تمدید می نماید و در تاریخ 1385/8/17 طی تصویب نامه شماره 158794/ت35794ک وزاری عضو کارگروه موضوع تصویب نامه شماره 72884/ت34452هـ- 1384/11/9 بدون در نظر گرفتن شرایط قانونی راساً اقدام به تمدید اعتبار آیین نامه مذکور کرده اند در حالی که همانطور که قضات هیات عمومی دیوان عدالت اداری مستحضر هستند طبق متن صریح قسمت اخیر ماده 191 قانون کار مصوب 1369 مجمع تشخیص مصلحت نظام، موارد استثناء کارگاههای کمتر از ده نفر از شمول بعضی از مقررات کار می باید با پیشنهاد شورای عالی کار و سپس تصویب هیات وزیران صورت می پذیرفت اما دولت بدون این که پیشنهادی از سوی شورای عالی کار با ترکیب مشخص قانونی طرح شده باشد تنها به استناد پیشنهاد وزارت کار و امور اجتماعی اقدام به تصویب آیین نامه شماره 72052/ت432هـ- 1373/11/26 و تمدید آن برای مدت 5 سال طی تصویب نامه شماره 44391/ت23321هـ- 1379/10/4 کرده است و دولت در تصویب نامه شماره 72884/ت34452هـ- 1384/11/9 دایر بر تفویض اختیار به کارگروه موضوع تصویب نامه مذکور به قید پاراگراف دوم اصل 138 قانون اساسی و متن صریح ماده 191 قانون کار مصوب 1369 توجهی نکرده است چرا که همان طور که گفته شد طبق ماده 191 قانون کار تشخیص مصلحت و موارد استثناء می باید با پیشنهاد شورای عالی کار و به تصویب هیات وزیران برسد یعنی قانونگذار اراده کرده موضوع مزبور ابتدا توسط شورای عالی کار با ترکیب مورد نظر خود مندرج در قانون بررسی سپس در هیات وزیران با حضور وزیران مختلف پس از کسب حد نصاب لازم به تصویب برسد و قانونگذار در پاراگراف دوم اصل 138 قانون اساسی آورده است: « دولت می تواند تصویب برخی از امور مربوط به وظایف خود را به کمیسیونهای متشکل از چند وزیر واگذار نماید. مصوبات این کمیسیونها در محدوده قوانین پس از تایید رییس جمهور لازم الاجراست.» بنابراین با توجه به متن ماده 191 قانون کار و قید در محدوده قوانین مندرج در اصل 138 قانون اساسی دولت مجاز به تفویض اختیار به کارگروه جهت تصویب آیین نامه موضوع ماده 191 قانون کار نبوده است و وزرای عضو کارگروه مزبور در تمدید اعتبار آیین نامه فوق الاشعار برای مدت 5 سال طی تصویب نامه شماره 158794/ت35794ک بدون این که پیشنهادی حتی از سوی وزارت کار و امور اجتماعی در این خصوص شده باشد نه تنها صلاحیت تمدید آیین نامه مذکور را نداشته اند بلکه پیشنهادی از سوی شورای عالی کار جهت تصویب به آنها ارجاع نشده است تا مجاز به صدور تصویب نامه فوق باشند. چرا که همان طور که در بدو صدور آیین نامه می بایست شرایط قانونی مد نظر قرار گیرد برای تمدید اعتبار آن نیز لازم است موضوع از مجاری مورد نظر قانونگذار عبور کرده و به تصویب برسد. علی رغم این که همیشه سخاوت وابستگان به اهل بیت عصمت و طهارت جهان شمول بوده است نزدیکترین خدام به آنها از حقی که قانون برای آنها در نظر گرفته است محروم مانده اند بدون این که مصلحتی بر این امر مترتب باشد و این در حالی است که اکثریت مشمولان آیین نامه مورد شکایت برای رفاه عزاداران اهل بیت عصمت و طهارت و طلاب علوم دینی و رعایت حال مسلمین و دفن اموات آنها خالصانه سخت ترین کارها را به جان می خرند و بعید به نظر می رسد صاحبان حقیقی کارگاههای مشمول آیین نامه معترض عنه از بی مهری ای که به خدمتگزاران کم توقع آنها شده است رضایتی داشته باشند. بنا بر مطالب مورد اشاره نظر به این که از ابتدای تصویب آیین نامه موضوع شکایت شرایط مورد نظر قانونگذار رعایت نشده است و در تمدید اعتبار موقت آیین نامه مذکور نیز حکم صریح قانون زیرپا گذاشته شده است نقض آیین نامه و مصوبات معترض عنه و مستنداً به ماده 20 قانون دیوان عدالت اداری جهت جلوگیری از تضییع حقوق نزدیکترین خدام وابستگان بـه اهل بیت عصمت و طهارت و خـدمتگزاران بـه زایران و عزاداران آنها، اعلام اثـر نقض مصوبه مورد شکایت از زمان تصویب آن مورد استدعاست. " متن مقرره های مورد اعتراض به قرار زیر است: " 1- آیین نامه شماره 72052/ت432هـ- 1373/11/26 آیین نامه مستثنی شدن خدام و کارکنان بقاع متبرکه، مساجد، حسینیه ها، تکایا، مدارس علوم دینی موقوفه و موقوفات عام غیر تولیدی از شمول موادی از قانون کار هیات وزیران در جلسه مورخ 1373/11/26 بنا به پیشنهاد شماره 61543- 1373/5/26 وزارت کار و امور اجتماعی، به استناد ماده 191 قانون کار جمهوری اسلامی ایران مصوب 1369 آیین نامه مستثنی شدن خدام و کارکنان بقاع متبرکه، مساجد، حسینیه ها، تکایا، مدارس علوم دینی موقوفه و موقوفات عام غیر تولیدی از مشمول موادی از قانون کار را به شرح زیر تصویب نمود: « آیین نامه مستثنی شدن خدام و کارکنان بقاع متبرکه، مساجد، حسینیه ها، تکایا، مدارس علوم دینی موقوفه و موقوفات عام غیر تولیدی از شمول موادی از قانون کار» ماده 1- موارد استثناء مواد 25، 26، 27، 31، 32، 41، 51 و 58 قانون کار تعیین می شود. ماده 2- مدت معافیت از شمول مواد یاد شده در ماده 1 برای مدت 5 سال تعیین می شود. ماده 3- معافیت یاد شده فقط اماکن مذهبی را که سه نفر یا کمتر خادم دارند شامل می شود. ماده 4- روابط کار بین طرفین در زمینه مواد مستثنی شده بر اساس دستورالعملی است که سازمان اوقاف و امور خیریه تهیه می کند و به تصویب نماینده ولی فقیه در سازمان می رسد. ماده 5- تصویب نامه شماره 57808ت313هـ- 1372/11/18 لغو می شود. – معاون اول رییس جمهور " 2- تصویب نامه شماره 44391/ت23321هـ-1379/10/4 هیات وزیران: " تمدید مدت آیین نامه مستثنی شدن خدام و کارکنان بقاع متبرکه، مساجد، حسینیه ها، تکایا، مدارس علوم دینی موقوفه و موقوفات عام غیر تولیدی از شمول موادی از قانون کار هیات وزیران در جلسه مورخ 1379/10/4 بنا به پیشنهاد شماره 56173- 1379/5/15 وزارت کار و امور اجتماعی و به استناد ماده (191) قانون کار مصوب 1369 تصویب کرد: آیین نامه مستثنی شدن خدام و کارکنان بقاع متبرکه، مساجد، حسینیه ها، تکایا، مدارس علوم دینی موقوفه و موقوفات عام غیر تولیدی از شمول موادی از قانون کار ( موضوع تصویب نامه شماره 72052/ت432هـ- 1373/11/30) به مدت 5 سال تمدید می شود. – معاون اول رییس جمهور " 3- تصویب نامه شماره 72884/ت34452هـ- 1384/11/9 هیات وزیران " تفویض اختیارات هیات وزیران در خصوص وضع و اصلاح آیین نامه های پیش بینی شده در قانون کار مصوب 1369 به کارگروهی مرکب از وزیران کار و امور اجتماعی (رییس)، صنایع و معادن، دادگستری، وزارت کشور و جهاد کشاورزی و عنداللزوم وزیر ذی ربط هیات وزیران در جلسه مورخ 1384/11/9 بنا به پیشنهاد شماره 102864-1384/10/28 وزارت کار و امور اجتماعی و به استناد اصل 138 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصویب کرد: اختیارات هیات وزیران در خصوص وضع و اصلاح آیین نامه های پیش بینی شده در قانون کار مصوب 1369 به کارگروهی مرکب از وزیران کار و امور اجتماعی (رییس)، صنایع و معادن، دادگستری، وزارت کشور و جهاد کشاورزی و عنداللزوم وزیر ذی ربط تفویض می شود. ملاک تصمیم گیری در خصوص اختیارات یاد شده موافقت اکثریت وزیران عضو کارگروه مذکور است و مصوبات کارگروه در صورت تایید رییس جمهور با رعایت ماده (191) آیین نامه داخلی هیات دولت قابل صدور خواهد بود.- معاون اول رییس جمهور " 4- تصویب نامه شماره 158794/ت35794ک- 1385/8/17: " تصویب نامه راجع به مستثنی شدن خدام و کارکنان بقاع متبرکه، مساجد، حسینیه ها، تکایا، مدارس علوم دینی موقوفه و موقوفات عام غیر تولیدی از شمول موادی از قانون کار وزرای عضو کارگروه موضوع تصویب نامه شماره 72884/ت34452هـ- 1384/11/9 در جلسه مورخ 1385/8/17 به استناد ماده (191) قانون کار مصوب 1369 و با رعایت تصویب نامه یاد شده تصویب کردند: آیین نامه مستثنی شدن خدام و کارکنان بقاع متبرکه، مساجد، حسینیه ها، تکایا، مدارس علوم دینی موقوفه و موقوفات عام غیر تولیدی از شمول موادی از قانون کار، موضوع تصویب نامه شماره 44391/ت23321هـ- 1379/10/4 به مدت 5 سال دیگر از تاریخ انقضای اعتبار تمدید می شود. این تصویب نامه در تاریخ 1385/11/30 به تایید مقام ریاست جمهوری رسیده است. – معاون اول رییس جمهور" در پاسخ به شکایت مذکور، سرپرست امور تنظیم لوایح و تصویب نامه ها و دفاع از مصوبات دولت (حوزه معاونت حقوقی رییس جمهور) به موجب لایحه شماره 170089/10420- 1390/8/29 توضیح داده است که: " با احترام، عطف به نامه شماره هـ.ع88/1023- 1388/12/18 منضم به دادخواست آقای جمال ابراهیمی ضمن ارسال تصویر نامه شماره 45312- 1389/5/12 وزارت کار و امور اجتماعی اعلام می دارد: الف- موضوع شکایت شاکی با استناد به ماده (191) قانون کار مصوب 1369 مبنی بر تشخیص مصلحت و تعیین موارد مستثنی از شمول قانون کار بنا بر پیشنهاد شورای عالی کار و تصویب آن توسط هیات وزیران ابطال تصویب نامه شماره 72052/ت432هـ- 1373/11/30 (راجع به مستثنی شدن خدام و کارکنان بقاع متبرکه، مساجد، حسینیه ها، تکایا، مدارس علوم دینی موقوفه و موقوفات عام غیر تولیدی از شمول موادی از قانون کار) و مصوبه های مربوط به تمدید مدت آن را ( موضوع تصویب نامه های شماره 44391/ت23321هـ-1379/10/4، شماره 72884/ت34452هـ-1384/11/9 و شماره 158794/ت35794ک-1385/12/1) از جهت عدم رعایت حکم قانون تقاضا کرده است. همچنین تفویض اختیار به کارگروه موضوع تصویب نامه شماره 72884/ت34452هـ-1384/11/9 را مغایر با اصل «138» قانون اساسی و متن صریح ماده (191) قانون کار دانسته است. ب- پاسخ شکایت: 1- تصویب نامه شماره 72052/ت432هـ- 1373/11/30 هیات وزیران با استفاده از اختیارات حاصله از ماده (191) قانون کار تصویب شده و در چارچوب قانون است. دادنامه شماره 96- 1381/3/19 هیات عمومی دیوان عدالت اداری نیز موید این معناست. 2- نامه شماره 56173- 1379/5/15 وزارت کار و امور اجتماعی مبین ارایه پیشنهاد توسط شورای عالی کار و تصویب و ابلاغ مصوبه شماره 44391/ت23321هـ- 1379/10/4 در خصوص تمدید مدت مصوبه سال 1373 است. 3- تفویض اختیارات هیات وزیران در خصوص وضع و اصلاح آیین نامه های پیش بینی شده در قانون کار به کارگروهی مرکب از وزیران به استناد اصل «138» قانون اساسی و ماده (191) قانون کار که از مصادیق اصل مذکور است صورت گرفته و فاقد مغایرت قانونی است. بنا به مراتب فوق و انطباق مصوبات یاد شده با قانون و به دلالت ماده 39 قانون دیوان عدالت اداری رد دادخواست را خواستار است." هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ یاد شده با حضور روسا، مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد. پس از بحث و بررسی، با اکثریت آراء به شرح آینده به صدور رای مبادرت میکند.
رای هیات عمومی
اولاً: بـا توجه بـه این که بـه موجب رای شماره 96- 1381/3/19 هیات عمومی دیوان عدالت اداری، مصوبه شماره 72052/ ت432هـ- 1373/11/30 هیات وزیران ابطال نشده است، بنابراین موضوع مشمول قاعده اعتبار امر مختوم است و موجبی برای رسیدگی مجدد وجود ندارد. ثانیاً: با توجه به این که طبق اصل 138 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دولت می تواند تصویب برخی از امور مربوط به وظایف خود را به کمیسیون های متشکل از چند وزیر واگذار کند، مصوبه شماره 72884/ ت34452هـ- 1384/11/9 هیات وزیران که متضمن تفویض اختیارات هیات وزیران در خصوص وضع و اصلاح آیین نامه های پیش بینی شده در قانون کار به کارگروهی مرکب از وزیران کار و امور اجتماعی، صنایع و معادن، دادگستری، وزارت کشور و جهاد کشاورزی است، مغایرتی با قانون ندارد و قابل ابطال تشخیص نمی شود. ثالثاً: با توجه به این که به موجب مصوبه شماره 160230/ ت45502ک-1389/8/16 وزیران عضو کارگروه موضوع تصویب نامه شماره 72884/ ت34452هـ-1384/11/9 هیات وزیران، آیین نامه مستثنی شدن خدام و کارکنان بقاع متبرکه، مساجد، حسینیه ها، تکایا، مدارس علوم دینی موقوفه و موقوفات عام غیر تولیدی از شمول موادی از قانون کار موضوع تصویب نامه شماره 158794/ت35794ک- 1385/12/1، به مدت پنج سال دیگر تمدید شده است، بنابراین در حال حاضر به لحاظ انقضای مدت مصوبات 44391/ ت23321هـ-1379/10/4 هیات وزیران و 158794/ت35794ک- 1385/12/1 وزرای عضو کارگروه پیش گفته و منتفی شدن مصوبات مذکور و حاکمیت مصوبه شماره 160230/ت45502ک-1389/8/16، موجبی برای ابطال مصوبات شماره 44391/ت23321هـ-1379/10/4 و 158794/ت35794ک-1385/12/1 وجود ندارد.
رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری- محمدجعفر منتظری
