بسم الله الرحمن الرحیم
تاریخ: 5 مهر 1389
کلاسه پرونده: 88/395
شماره دادنامه: 246
مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: آقای محمدرضا دلاوری
موضوع شکایت و خواسته: ابطال تصویبنامه شماره 480500/ت115 مورخ 3/3/1367 هیات وزیران
گردشکار: شاکی به شرح دادخواست تقدیمی اعلام داشته، مطابق نظر حضرت امام خمینی (ره) و نظر حضرت آیت ا… مکارم شیرازی (دامت برکاته) احترام به آرم جمهوری اسلامی ایران واجب است و از نظر حضرت امام خمینی (ره) این آرم لفظ جلاله بوده و از نظر آیت ا… مکارم شیرازی لمس اسماء اعظم الهی فاقد اعراب گذاری بدون وضو جایز نمیباشد. با این وصف هیات وزیران طی مصوبه شماره 48050/ت115 مورخ 3/3/67، استفاده از آرم در سربرگ اسناد رسمی، احکام و مکاتبات رسمی و … را اجازه داده و این در حالی است که اولاً اصل 18 قانون اساسی استفاده از آرم مزبور را صرفاً در پرچم جمهوری اسلامی ایران اجازه داده است. ثانیاً به طور عمدی یا غیر عمدی به واسطه جهل به حکم آرم از سوی کارکنان دستگاههای اجرایی بدون وضو لمس و معصیت صورت میگیرد. ثالثاً انتشار آرم در غیر از پرچم جمهوری اسلامی ایران نظیر سربرگ کاغذهای اداری موجب بیحرمتی خواسته یا ناخواسته میگردد، را به دنبال دارد. رابعاً اگر واضعین قانون اساسی اجازه استفاده از آرم را در پرچم جمهوری اسلامی ایران دادهاند به این دلیل است که هر ملتی نسبت به پرچم کشورش به عنوان نماد ملی نگریسته و احترام خاصی را برای آن قایل است حتی اگر مسلمان هم نباشد و لذا هیچ گاه به پرچم چه دارای آرم باشد یا نباشد، بیحرمتی نمیشود. لذا مراتب مغایرت مصوبه هیات وزیران باشرع و اصل 18 قانون اساسی به شرح زیر اعلام میگردد. در رساله عملیه مشهور فقهاء آمده است لمس نمودن یا رساندن جایی از بدن به خط قرآن بدون وضو جایز نبوده و این امر از اموری است که وضو گرفتن درخصوص آن واجب است. نظر به اینکه کلمه ا… جزء خطوط قرآن بوده و هزار بار در قرآن در بین خطوط قرار گرفته است، مس آن بدون وضو جایز نیست، هر چند اعراب نداشته باشد. علاوه بر آن درقبال احکام تکلیفی حکم وضعی وجود دارد و آن عبارت است از وضعیت اعتباری در شیء معین میباشد که به آن اعتبار به نحوی از انحاء در شیء دیگر تاثیر مینماید و لذا اگر شارع مقدس حکم تکلیفی برای الزام یا منع یا رخصت صادر ننموده، نظر فقهای عظام بالاخص فقهای شورای نگهبان یا اجازه حاصل از ماده 41 قانون دیوان عدالت اداری برای هیات عمومی میتواند مبنای اظهارنظر باشد. بنابراین متقاضی ابطال آن میباشم. مشاور و مدیرکل دفتر امور حقوقی دولت در پاسخ به شکایت شاکی طی لایحه شماره 189219/8877 مورخ 25/9/88، ضمن ارسال تصویر نظریه شماره 311971/10 مورخ 13/7/1388 وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اعلام میدارد: آن چه از آییننامه مورد اعتراض نتیجه میشود، تاکید بر احترام به لفظ جلاله و محدودیت در استفاده از آرم جمهوری اسلامی ایران میباشد، چنان که در بندهای (2 و 3) مصوبه مورد اعتراض، محدودیت های مذکور صراحتاً بیان شده است. بنابه مراتب فوق و علیرغم آنکه در لایحه قانونی راجع به نحوه چاپ اسناد اوراق بهادار دولتی با آرم جمهوری اسلامی ایران مصوب 15/4/1359، اجازه چاپ اسناد مذکور با استفاده از آرم جمهوری اسلامی ایران داده شده است، تصویبنامه مورد نظر در جهت نظر شاکی در استفاده از آرم جمهوری اسلامی ایران محدودیت ایجاد کرده است. بنابراین تصویبنامه مورد اعتراض مغایرتی با قوانین ندارد و در صورتی که منظور شاکی مغایرت با شرع مقدس اسلام باشد، اظهار نظر در این خصوص با شورای محترم نگهبان است. همچنین در نامه معاون حقوقی و امور مجلس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خصوص شکایت مذکور آمده است، آییننامه مصوب هیات وزیران به دلایل ذیل، مغایرت و مخالفتی با قانون اساسی و همچنین مقررات شرع انور اسلام ندارد. اولاً، ادعای مخالفت آییننامه با اصل 18 قانون اساسی صحیح نمیباشد، چراکه اصل 18 قانون اساسی در باب مشخصات پرچم ایران بوده و اشعار میدارد: «پرچم رسمی ایران به رنگ های سبز و سفید و سرخ با علامت مخصوص جمهوری اسلامی و شعار اللهاکبر است». در این اصل علامت مخصوص جمهوری اسلامی(آرم الله) به عنوان بخشی از پرچم ایـران توصیف شده و از طرفی از آن به عنوان علامت مخصوص جمهوری اسلامی نام برده شده است. لذا میتوان از این آرم به عنوان علامت رسمی جمهوری اسلامی، در اوراق رسمی دولتی استفاده نمود چرا که علامت مشخصه و مخصوص جمهوری اسلامی است علاوه بر این، آن چه که این اصل اثباتاً در مقام بیان آن است، جواز استفاده از آرم الله در پرچم رسمی ایران است و نفیاً نیز حکمی در بر نداشته و ممنوعیت و محدودیتی ایجاد نکرده است و سیاق عبارات نیز افاده انحصار نمیکند و طبیعی و بدیهی است که اثبات شیء نفی ماعدا نمیکند و جواز استفاده از علامت رسمی جمهوری اسلامی در پرچم مفاداً به معنای عدم جواز استفاده از آن در جاهای دیگر نیست. ثانیاً، استدلال ناظر به ادعای مخالفت آییننامه با شرع نیز، تمام نیست. چرا که همان گونه که حضرت امام (ره) فرمودهاند و در آییننامه نیز به آن اشاره شده و فتوای مراجع عظام تقلید نیز به آن اشعار دارد، الله از اسماء جلاله است و حرمت آن بایستی نگه داشته شده و لمس آن بدون وضو جایز نیست. چنین حکمی نیز مفاداً به معنای عدم جواز استعمال نیست بلکه وجوب رعایت حرمت را میرساند که با استعمال مانعهالجمع نیست تا توهم عدم امکان رعایت حرمت در فرض استعمال حاصل آید. عدم رعایت احتمالی حرمت از سوی برخی افراد نیز دلیلی بر منع نمیشود. چرا که اصل بر احاله و جواز است و منع و محدودیت دلیل میخواهد حکم کلی در این باب، این است که در هنگام لمس و مواجهه با اسماء جلاله، مقررات شرعی رعایت شود و این تکلیف مکلفین است. تکلیف کسی که از اسماء جلاله در نوشته خود استفاده کرده تا عدم رعایت آن باعث منع شخص از استفاده از اسماء جلاله شود چه اگر جز این باشد در هیچ نوشته یا متن مکتوبی نباید از اسماء جلاله خداوند یا آیات کریمه قرآن استفاده شود چرا که امکان دارد حریم های شرعی رعایت نشودو استفاده کنندگان حرمت آن را نگه ندارند، در حالی که بطلان چنین استدلالی واضح و بینیاز از حجت و برهان است. قایم مقام دبیر شورای نگهبان در خصوص ادعای خلاف شرع بودن موضوع تصویبنامه شماره 480500/ت115 مورخ 3/3/1367 هیات وزیران، طی نامه شماره 38681/30/89 مورخ 23/3/89، اعلام داشتهاند، مصوبه مذکور خلاف موازین شرع شناخته نشد و تشخیص مخالفت با قوانین آن، با دیوان است.
هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ فوق با حضور روسا و مستشاران و دادرسان علیالبدل شعب دیوان تشکیل و پس از بحث و بررسی و انجام مشاوره با اکثریت آراء بـه شرح آتی مبادرت بـه صدور رای مینماید.
رای هیات عمومی
اولاً: با عنایت به نامه شماره 38681/30/89 مورخ 23/3/1389 قایم مقام محترم دبیر شورای نگهبان مبنی بر اینکه فقهای محترم شورا، آییننامه معترضعنه را خلاف موازین شرع نشناختهاند، از این حیث موجبی برای ابطال آن وجود ندارد. ثانیاً: نظر به اینکه به موجب لایحه قانونی راجع به نحوه چاپ اسناد و اوراق بهادار دولتی با آرم جمهوری اسلامی ایران مصوب 16/4/1359، چاپ اسناد و اوراق وزارتخانهها و سازمانهای دولتی با آرم جمهوری اسلامی ایران تجویز گردیده، بند یک آییننامه استفاده از آرم جمهوری اسلامی ایران مصوب 7/2/1367 که استفاده از آرم جمهوری اسلامی ایران در پرچم و سربرگ اسناد رسمی و تابلوهای وزارتخانهها و سازمانها مجاز اعلام داشته، مطابق اصل 18 قانون اساسی و لایحه قانونی صدرالذکر بوده و از این حیث نیز قابل ابطال نمیباشد.
رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری – منتظری
