کلاسه پرونده: 84/300، 344، 562 و 85/472
شاکی: 1- سازمان بازرسی کل کشور 2- آقای محمدرضا مکوندی 3- آقای سهراب کیاشی 4- آقای ابراهیم اناری
موضوع: ابطال بند یک بخشنامه شماره1/4 کارهای سخت و زیانآور
تاریخ رای: یکشنبه 7 آبان 1385
شماره دادنامه: 554 الی 557
مقدمه: 1- قایم مقام ریاست سازمان بازرسی کل کشور طی شکایتنامه شماره 17240/85/302 مورخ 1385/5/21 اعلام داشتهاند، مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی در بخشنامه شماره1/4 راجع به برقراری مستمری بازنشستگی بیمه شدگان شاغل در کارهای سخت و زیانآور که قبل و بعد از 1380/7/14 کماکان در کارهای سخت و زیانآور شاغل بوده و سپس بیکار شدهاند، تصریح داشته است «پیرو بخشنامه شماره 4 کارهای سخت و زیان آور و با توجه به تصویبنامه شماره 104709/1100 مورخ 1383/10/8 هیات مدیره در خصوص برقراری مستمری بازنشستگی جهت آن دسته از بیمه شدگانی که قبل و بعد از تاریخ تصویب قانون (1380/7/14) در کارهای سخت و زیانآور شاغل بوده و در زمان اشتغال درخواست خود را مبنی بر استفاده از بازنشستگی قانون مزبور و آیین نامه مربوطه به کمیتههای استانی کارهای سخت و زیان آور موضوع ماده 8 آیین نامه مذکور ارایه نمودهاند و کمیته استانی نیز شغل آنان را سخت و زیان آور تشخیص داده و مراتب را به همراه آراء مربوطه به شعب سازمان ارسال نموده لیکن به دلیل عدم اشتغال در زمان رسیدگی توسط شعب (به دلیل تعطیلی کارگاه یا استفاده از مقرری بیکاری) برقراری مستمری بازنشستگی آنان میسر نشده است در صورت احراز کلیه شرایط ذیل برقراری مستمری بازنشستگی این قبیل افراد از تاریخ صدور حکم بازنشستگی بلامانع خواهد بود. 1- بیمه شده در زمان تسلیم درخواست خود به کمیته استانی در کارگاه دارای مشاغل سخت و زیانآور و در شغل سخت و زیانآور اشتغال به کار داشته و قبل از اینکه سخت و زیان آوری شغل توسط کمیته استانی تایید گردیده باشد، کارگاه مربوطه تعطیل و یا بیمه شده بیکار و تحت پوشش مقرری بیکاری قرار گرفته است. 2- … 3-…. » این در حالی است که قانونگذار در بند یک جز (ب) ماده واحده قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی ماده 76 قانون اصلاح مواد 72 و 77 و تبصره ماده 76 قانون تامین اجتماعی مصوب 1354 و الحاق دو تبصره به ماده 76 مصوب 1371 مقرر نموده است «افرادی که حداقل بیست سال متوالی و بیست و پنج سال متناوب در کارهای سخت و زیان آور اشتغال داشته باشند و در هر مـورد حق بیمه مدت مزبـور را به سازمان پـرداخته باشند میتـوانند تقاضای مستمری بازنشستگی نمایند. هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان آور یک و نیم سال محاسبه خواهد شد.» مضافاً، هیات وزیران در ماده 14 آیین نامه اجرای قانون مذکور بیان داشته است «شرایط بازنشستگی در کارهای سخت و زیانآور: 1- بیمه شدگانی که حداقل 20 سال سابقه کار متوالی یا 25 سال سابقه کار متناوب و پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان آور دارا باشند، بدون شرط سنی میتوانند درخواست بازنشستگی از سازمان تامین اجتماعی نمایند.» لذا ملاحظه میفرمایید، با اشتغال در کارهای سخت و زیانآور به مدت 20 سال متوالی یا 25 سال متناوب و پرداخت حق بیمه، امکان بازنشستگی بیمه شده فراهم میگردد. سازمان تامین اجتماعی در بند یک مصوبه 1/4، اشتغال به کار فرد بیمه شده در مشاغل سخت و زیان آور در هنگام تسلیم درخواست شرط دانسته، این در حالی است که فرد بیمه شده با 25 سال متناوب سابقه کار و پرداخت حق اجازه درخواست بازنشستگی را داشته و نیاز به اشتغال به کار در زمان درخواست ندارد. بنابمراتب و از آنجا که مصوبه یاد شده بر خلاف قانون مارالذکر است، ابطال آن مورد تقاضا است. 2- شکات در دادخواستهای تقدیمی اعلام داشتهاند، اخیراً سازمان تامین اجتماعی با استناد به بخشنامه1/4 اعلام مینماید علاوه بر بیست سال متوالی یا بیست و پنج سال متناوب سابقه پرداخت حق بیمه در انجام کارهای سخت و زیانآور، باید همچنان در شغل سخت و زیان آور باشد تا بتواند از مزایای مقررات مربوط به سخت و زیان آور بودن شغل استفاده نماید. در حالی که در مقررات قانونی مربوطه چنین شرطی وجود ندارد. با توجه به مراتب ابطال بخشنامه شماره1/4 تامین اجتماعی مورد تقاضا میباشد. مدیرکل دفتر امور حقوقی و دعاوی سازمان تامین اجتماعی در پاسخ به شکایت مذکور طی نامه شماره 21018/7100 مورخ 1385/5/24 اعلام داشتهاند، 1- بر اساس بند 5 ماده 14 آیین نامه اجرایی موضوع تصویب نامه شماره 58352/ت/25960 مورخ 1380/12/27 هیات وزیران، شرط استحقاق بیمه شدگان واجد شرایط برای تقاضای مستمری بازنشستگی، شاغل بودن در حین درخواست بازنشستگی است. این بند و شرط شاغل بودن مقرر در آن قبلاً در هیات عمومی دیوان عدالت اداری مورد رسیدگی و طی دادنامه شماره 463 الی 703 مورخ 1382/12/3 مورد تایید قرار گرفته است. 2- شرط (شاغل بودن) در بند 3 ماده 14 آیین نامه مذکور به گونه صریحتر و موکدتری مقرر گردیده که طبق آن «این قبیل بیمه شدگان به صرف ارایه درخواست بازنشستگی مجاز به ترک کار نبوده و میباید احراز شرایط و استحقاق آنها جهت بازنشستگی پیش از موعد در کارهای سخت و زیانآور رسماً از سوی سازمان تامین اجتماعی به آنها ابلاغ شود و سپس ترک کار نمایند. چنانچه از صراحت این بند پیداست، فرد در هنگام اعلام احراز شرایط بازنشستگی میباید شاغل باشد. بنابراین طبق این بند آیین نامه، نه تنها هنگام درخواست بازنشستگی بلکه هنگام اعلام احراز شرایط بازنشستگی نیز، فرد باید شاغل باشد تا امکان بازنشستگی وی محقق گردد. بنابمراتب در بخشنامه مورد شکایت هیچگونه حکم و مقررهای که موجب محرومیت بیمه شدگان از حقوق قانونی آنها باشد تصویب نشده و مغایرتی با قانون ندارد. هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ فوق با حضور روسای شعب بدوی و روسا و مستشاران شعب تجدیدنظر تشکیل و پس از بحث و بررسی و انجام مشاوره با اکثریت آراء به شرح آتی مبادرت به صدور رای مینماید.
رای هیات عمومی
همانطور که در دادنامه شماره 298 مورخ 1385/5/15 هیات عمومی دیوان عدالت اداری تصریح شده، قانونگذار علیالاطلاق و بدون هرگونه قید و شرط افرادی را که حداقل 20 سال متوالی یا 25 سال متناوب در کارهای سخت و زیانآور اشتغال به کار داشته و در هر مورد حق بیمه مربوط را به سازمان تامین اجتماعی پرداخته باشند، ذیحق به تقاضای برقراری مستمری بازنشستگی اعلام نموده است. بنابراین بند یک بخشنامه شماره1/4 کارهای سخت و زیانآور که استفاده از مستمری بازنشستگی افراد واجد شرایط را مقید و مشروط به فعلیت اشتغال اشخاص مزبور در کارگاه دارای مشاغل سخت و زیانآور و در حالت اشتغال به کارهای مزبور در زمان تسلیم درخواست بازنشستگی کرده است، خلاف هدف و حکم مقنن و خارج از حدود اختیارات سازمان تامین اجتماعی در وضع مقررات دولتی تشخیص داده میشود و مستنداً به قسمت دوم ماده 25 قانون دیوان عدالت اداری ابطال میشود.
معاون قضایی دیوان عدالت اداری-مقدسیفرد
