بسم الله الرحمن الرحیم
شماره دادنامه: 484
تاریخ دادنامه: 1400/03/11
شماره پرونده: 9900642
مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: آقایان حسین محمدی اسدآبادی؛ ولی اله حیدرنژاد
موضوع شکایت و خواسته: ابطال قسمت(1) بند (ب) دستورالعمل اجرایی ماده 45 قانون ثبت احوال مصوب 8/3/1381 شورای عالی سازمان ثبت احوال کشور
گردش کار: شاکی به موجب دادخواستی ابطال قسمت (1) بند (ب) دستورالعمل اجرایی ماده 45 قانون ثبت احوال کشور مصوب 8/3/1381 شورای عالی سازمان ثبت احوال کشور را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته به طور خلاصه اعلام کرده است که:
«ریاست محترم دیوان عدالت اداری
سلام علیکم
مطابق ماده 8 قانون ثبت احوال دفتر ثبت کل وقایع و وفات و شناسنامه و گواهی ولادت و اعلامیه ها و اطلاعیه ها و دفاتر ثبت کل و وقایع و نام خانوادگی از اسناد رسمی است و تا زمانی که به موجب تصمیم هیات حل اختلاف یا رای دادگاه بر حسب مورد تصحیح یا باطل نشده به قوت خود باقی است؛ همچنین مطابق ماده 45 قانون هرگاه هویت و تابعیت افـراد مورد تردید واقـع شود و مـدارک لازم جهت اثبات آن ارایـه نشود مراتب برای اثبات هویت به مراجع انتظامی و برای اثبات تابعیت به شورای تامـین شهـرستان ارجـاع و در صـورت تایید طـبق مقررات اقدام خواهد شد بر همـین اسـاس شعب 24 و 37 بدوی و 23 تجدیدنظـر مسـتند به اصـل 170 قـانون اسـاسی و به جهت مغـایرت دستورالعمل مذکور با مواد 8 و 45 قانون ثبت احوال اقدام به صدور حکم به ورود شکایت در دعوای الزام به رفع منع خدمات سجلی کرده است. لذا ضبط شناسنامه و اسناد سجلی و ممنوعیت ارایه خدمات سجلی به صرف تردید در تابعیت یا هویت افراد قبل از ابطال آن یا رعایت تشریفات ماده 45 قانون ثبت احوال مغایر قانون بوده در راستای اعمال ماده 12 و 13 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب 1392 تقاضای ابطال قسمت 1 بند (ب) دستورالعمل مورد شکایت را دارم.»
متن مقرره مورد شکایت به قرار زیر است:
«ب- افرادی که تابعیت آنان مشکوک است
افرادی که تابعیت آنان مشکوک است که در این دستورالعمل به اختصار «افراد مشکوک» نامیده می شوند به اشخاصی اطلاق می شود که دارای اسناد سجلی و شناسنامه بوده لیکن هویت و تابعیت ایرانی آنان بنا به دلایلی مورد تردید واقع گردد، خواه اسامی آنان در لیست اسامی افراد مشکوک ثبت گردیده و یا ثبت نشده باشد.
سیر مراحل بررسی پرونده افراد مشکوک به شرح ذیل می باشد:
1- مامورین ثبت احوال در صورت دریافت گزارش و یا مواجه شدن با شناسنامه ای که هویت و تابعیت صاحب آن بنا به قراین و دلایل منطقی مورد تردید واقع شده مکلفند از تسلیم شناسنامه به صاحبش خودداری و آن را با گزارشی به رییس اداره متبوع تسلیم نمایند. رییس اداره جهت بررسی و رفع تردید پیرامون هویت، نظر مراجع انتظامی محل صدور، تولد و محل یا محل های سکونت را اخذ و سپس پرونده را جهت اعلام نظر در مورد تابعیت به شورای تامین محل صدور ارسال می دارد تا با اخذ نظر شوراهای تامین محل تولد و محل یا محلهای سکونت نسبت به بررسی پرونده و اعلام نظر نهایی در مورد تابعیت متقاضی اقدام نماید.»
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیر کل امورحقوقی و هماهنگی امور استانها سازمان ثبت احوال کشور طی لـوایح شماره 22112/11/2-17/4/1399 و 22877/11/2-22/4/1399 به طور خلاصه توضیح داده است که:
1- دستورالعمل مورد شکایت با استفاده از اختیارات ماده 2 قانون ثبت احوال مصوب سال 55 اصلاحی سال 63 در راستای ماده 45 قانون موصوف به تصویب شورای عالی سازمان رسیده است؛ خارج کردن شناسنامه از ید متقاضی به معنی ابطال شناسنامه یا به مفهوم ممنوع الخدمات شدن سند سجلی (سند هویتی) و محروم شدن صاحب اصلی سند سجلی و شناسنامه از خدمات نیست چون طی چند سال اخیر خدمت رسانی کلیه دستگاه های اجرایی به شهروندان با وجود پایگاه اطلاعات جمعیت کشور بدون لزوم ارایه شناسنامه و با امکان اتصال دستگاه های اجرایی به این سامانه و تنها بر اساس کارت ملی هوشمند اجرا می شود.
2- مستفاد از ماده 45 قانون ثبت احوال در مواردی که مامورین ثبت احوال با دلایل منطقی نسبت به هویت متقاضی تردید داشته و احراز کرده شناسنامه ابرازی و مورد استفاده متقاضی اصالت ندارد یا مجعول است و یا متعلق به متقاضی نیست و در مواردی که بنابه گزارش مراجع ذیصلاح دولتی مشخص گردد تابعیت ابراز کننده شناسنامه محل تردید است و یا در مواردی که بر اساس گزارش مراجع قانونی و مستند به مدارک متقن تابعیت ایرانی متقاضی مورد شک و تردید باشد و … جهت جلوگیری از توسعه قلمرو جرم استفاده از سند مجعول و پیشگیری از تبعات سوء آن کارکنان ثبت احوال (بلکه تمامی مامورین و کارکنان دولتی) تکلیف داشته مدرک مجعول را از ید جاعل خارج کنند و پیشگیری از استمرار استفاده از مدارک جعلی هیچگونه تناقض و منافاتی با حقوق شهروندی ندارد.»
هیات عمومی دیـوان عدالت اداری در تاریخ 11/3/1400 با حضور رییس و معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثـریت آراء به شرح زیر به صـدور رای مبادرت کرده است.
رای هیات عمومی
مطابق ماده 45 قانون ثبت احوال مصوب سال 1355 و اصلاحی مصوب 1363: «هرگاه هـویت و تابعیت افـراد مورد تردید واقع گردد و مدارک لازم جهت اثبات آن ارایه نشود، مراتب برای اثبات هویت به مراجع انتظامی و برای اثبات تابعیت به شورای تامین شهرستان ارجاع و در صورت تایید طبق مقررات اقدام خواهد شد.» همچنین مطابق ماده 8 قانون یادشده: «اسناد ولادت و مرگ و شناسنامه و برگ ولادت و گواهی ولادت و اعلامیه‌ها و اطلاعیه‌ها و دفاتر ثبت کل وقایع و نام خانوادگی از اسناد رسمی است و تا زمانی که به موجب تصمیم هیات حل اختلاف یا رای دادگاه بر حسب مورد تصحیح یا باطل نشده به قوت خود باقی می‌باشد.» بنا به مراتب فوق و با عنایت به اینکه در موازین قانونی مذکور ضمانت اجرایی از قبیل ضبط و خودداری از تسلیم شناسنامه پیش‌بینی نشده و صرفاً به ارجاع مراتب به مراجع مقرر در موازین یادشده اشاره شده است و با لحاظ این امر که اسناد رسمی تا زمانی که به موجب تصمیم مراجع ذیصلاح مذکور در قانون حسب مورد تصحیح یا ابطال نشده باشند، از اعتبار قانونی برخوردار هستند، بنابراین قسمت 1 بند «ب» دستورالعمل اجرایی ماده 45 قانون ثبت احوال مصوب 8/3/1381 شورای عالی ثبت به جهت مغایرت با مواد 8 و 45 قانون ثبت احوال مستند به بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ابطال می‌شود.
محمد مصدق-رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری
