رای شماره ۱۴‍۰۲۳۱۳۹‍۰‍۰‍۰۱۳۹۶۴‍۰۶ مورخ ۱۴‍۰۲/‍۰۵/۳۱ هیات عمومی دیوان عدالت اداری (موضوع شکایت و خواسته: ۱- ابطال ماده ۶‍۰ و تبصره ۱ ذیل آن از آیین نامه مالی و معاملاتی دانشگاه های بیرجند، صنعتی بیرجند و بزرگمهر قاینات مورخ ۵/۱۱/۱۳۹۵ (موضوع مصوبه ششم صورتجلسه هفتمین نشست هیات امنای دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی استان خراسان جنوبی) )

شماره دادنامه: 140231390001396406

تاریخ دادنامه: 31/5/1402

شماره پرونده: 0200306

مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری                                                                                                                                               

شاکی: سازمان بازرسی کل کشور

طرف شکایت: دانشگاه بیرجند و دانشگاه فرودسی مشهد

موضوع شکایت و خواسته: 1- ابطال ماده 60 و تبصره 1 ذیل آن از آیین نامه مالی و معاملاتی دانشگاه های بیرجند، صنعتی بیرجند و بزرگمهر قاینات مورخ 5/11/1395 (موضوع مصوبه ششم صورتجلسه هفتمین نشست هیات امنای دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی استان خراسان جنوبی)

2- ابطال ماده 19 دستورالعمل اجرایی محاسبه معادل آموزشی مصوب 4/11/1393 هیات رییسه دانشگاه بیرجند مبنی بر کسر نیم واحد از واحد موظف تدریس به ازای هر پنج سال سابقه خدمت اعضای هیات علمی

3- ابطال بند 5 پیوست (ث) ذیل عنوان شیوه تدوین، دفاع و ارزیابی رساله دکتری از شیوه‌نامه جامع آموزشی دوره‌های تحصیلی دانشگاه بیرجند مصوب 7/12/1397

4- ابطال دستور سی و سوم با عنوان الحاق ده هکتار زمین به شهرک فرهیختگان دانشگاه بیرجند موضوع صورتجلسه پنجمین نشست عادی از دور دوم هیات امنای دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی استان خراسان جنوبی – بیرجند مورخ 28/4/1399

   گردش کار: سازمان بازرسی کل کشور به موجب دادخواستی ابطال ماده 60 و تبصره 1 ذیل آن از آیین نامه مالی و معاملاتی دانشگاه های بیرجند، صنعتی بیرجند و بزرگمهر قاینات مورخ 5/11/1395 (موضوع مصوبه ششم صورتجلسه هفتمین نشست هیات امنای دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی استان خراسان جنوبی)، ماده 19 دستورالعمل اجرایی محاسبه معادل آموزشی مصوب 4/11/1393 هیات رییسه دانشگاه بیرجند مبنی بر کسر نیم واحد از واحد موظف تدریس به ازای هر پنج سال سابقه خدمت اعضای هیات علمی، بند 5 پیوست (ث) ذیل عنوان شیوه تدوین، دفاع و ارزیابی رساله دکتری از شیوه‌نامه جامع آموزشی دوره‌های تحصیلی دانشگاه بیرجند مصوب 7/12/1397 و دستور سی و سوم با عنوان الحاق ده هکتار زمین به شهرک فرهیختگان دانشگاه بیرجند موضوع صورتجلسه پنجمین نشست عادی از دور دوم هیات امنای دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی استان خراسان جنوبی – بیرجند مورخ 28/4/1399 را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:

" احتراماً مصوبات هیات امناء دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی استان خراسان جنوبی از جهت انطباق با قانون در این سازمان مورد بررسی قرار گرفت که نتیجه آن به شرح ذیل جهت استحضار و صدور دستور شایسته قانونی اعلام می شود:

الف- هیات امناء یاد شده، مطابق مصوبه ششم جلسه مورخ 5/11/1395، آیین‌نامه مالی و معاملاتی این دانشگاه‌ها را تصویب نموده‌اند در ماده 60 آیین نامه مزبور چنین عنوان شده است:

«تبدیل به احسن نمودن اموال غیر منقول مازاد بر نیاز موسسه به استثنای اموال غیر منقولی که از نفایس و آثار ملی و بناهای تاریخی است از طریق فروش اموال مذکور، صرفاً با تصویب هیات امنا مجاز است. وجوه حاصل از فروش این گونه اموال به حساب درآمد اختصاصی دانشگاه واریز می شود.

تبصره 1- ارزیابی و تعیین مبنای قیمت اموال غیر منقول قابل فروش با رعایت مفاد تبصره های 3 و 4 ماده 42 این آیین نامه انجام می شود.» این در حالی است که:

1- حدود اختیارات هیات امنای دانشگاه‌ها مندرج در ماده (7) قانون تشکیل هیات امنای دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی، بند (ب) ماده (20) قانون برنامه پنجم توسعه و ماده (1) قانون احکام دایمی برنامه‌های توسعه کشور احصا شده و تسری به فروش یا واگذاری اموال غیرمنقولی که محل آن از درآمدهای اختصاصی دانشگاه نمی باشد را نداشته است. 

ثانیاً: اموال غیرمنقول وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی از جمله دانشگاه‌ها، طبق ماده (114) قانون محاسبات عمومی و ماده (69) قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت، متعلق به دولت می‌باشد و صرفاً بهره‌برداری و حفظ و حراست آن‌ها با وزارتخانه‌ها یا موسسات دولتی می‌باشد و به تبع فروش یا واگذاری آن‌ها نیز تابع مقررات عمومی دولت از جمله ماده (115) قانون محاسبات عمومی کشور و ماده (6) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2) با تصویب هیات وزیران از طریق مزایده امکان‌پذیر است. 

ثالثاً: در مورد مشابه، ماده (60) آیین‌نامه مالی و معاملاتی دانشگاه صنعتی شریف (مصوبه بیست و یکم صورتجلسه دوره چهارم هیات امنای دانشگاه صنعتی شریف مورخ 1396/3/22 که در همین رابطه بوده است نیز توسط هیات عمومی دیوان عدالت اداری به شماره دادنامه 2466 در تاریخ 28/8/1398، ابطال گردیده است.         

ب- واگذاری اراضی دانشگاه به اعضای هیات علمی و کارکنان دانشگاه:

دانشگاه بیرجند صرفاً بر اساس مصوبات هیات امنا به شرح زیر اقدام به واگذاری اراضی دانشگاه به اعضای هیات علمی و کارکنان نموده است.

– بر اساس تصمیم هشتم از مصوبات ششمین جلسه عادی هیات امنای دانشگاه‌های منطقه شمال شرق کشور مورخ 21/11/1381، با واگذاری اراضی دانشگاه به اعضای هیات علمی و کارکنان رسمی دانشگاه موافقت شده است.                                                                                       

– بر اساس تصمیم (17) از مصوبات دهمین جلسه مورخ 14/10/1383 از دور سوم هیات امنای شمال شرق کشور، واگذاری اراضی دانشگاه به کارکنان پیمانی تسری یافته است.        

– بر اساس مصوبه شماره (35) صورتجلسه دومین نشست عادی از دور دوم هیات امنای دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی استان خراسان جنوبی مورخ 11/3/1398، این موضوع به کارکنان قراردادی بالای بیست سال نیز تسری یافته است.                                                                 

– نهایتاً بر اساس دستور سی و سوم صورتجلسه پنجمین نشست عادی از دور دوم هیات امنای دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی استان خراسان جنوبی مورخ 28/4/1399، با الحاق 10 هکتار دیگر از اراضی دانشگاه (به اراضی مصوبه هشتم از مصوبات ششمین جلسه عادی هیات امنا دانشگاه های منطقه شمال شرق کشور مورخ 21/11/1381)، به منظور واگذاری به اعضای هیات علمی و کارکنان دانشگاه موافقت گردیده است. این در حالی است که؛

بر اساس ماده (114) قانون محاسبات عمومی و ماده (69) قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت، اموال غیر منقول اعم از اراضی، املاک و ابنیه که متعلق به دولت می‌باشد و در اسناد مالکیت آن‌ها، نام دولت جمهوری اسلامی ایران به عنوان مالک، با حق استفاده وزارتخانه یا موسسه مربوط درج می‌گردد، هرگونه تغییر بهره‌بردار در صلاحیت هیات وزیران است. از آن‌جا که دانشگاه‌ها از شمول قوانین فوق مستثنی نیستند، اموال غیر منقول آن‌ها که جزء اموال دولتی محسوب می شود، هرگونه واگذاری، حق بهره‌برداری یا فروش آن‌ها، بدون اخذ مجوز هیات وزیران وجاهت قانونی ندارد.

ج- کسر نیم (5/0) واحد به ازای هر 5 سال سابقه اعضای هیات علمی؛

هیات رییسه دانشگاه بیرجند، «دستورالعمل اجرایی آیین‌نامه محاسبه واحد معادل آموزشی» را در تاریخ 4/11/1393 مصوب نموده‌اند؛ مطابق ماده (19) دستورالعمل یاد شده «به ازای هر پنج (5) سال سابقه خدمت قابل قبول عضو هیات علمی، رسمی و پیمانی ماده (11)، نیم (5/0) واحد از واحد موظف تدریس وی کسر شود. این در حالی است که؛

– در ماده (23( آیین‌نامه استخدامی اعضای هیات علمی، حداقل واحد موظف اعضای هیات علمی تعیین شده است.                                                                                       

2- در ماده (25) آیین‌نامه مذکور، کسر موظف سمت‌های مدیریت سیاسی موضوع ماده «79» آیین‌نامه استخدامی اعضای هیات علمی تعیین شده و بر اساس تبصره ذیل این ماده، میزان کسر موظف تدریس یا کسر ساعت موظف تحقیق عضو عهده‌دار سایر پست/سمت‌های مدیریتی تعیین شده است.           

3- مطابق ماده (26) آیین‌نامه استخدامی اعضای هیات علمی، میزان کسر واحد موظف تدریس و یا ساعت موظف تحقیق سایر سمت‌های اجرایی مصوب ستاره‌دار موسسه، با توجه به واحد موظف تدریس و یا ساعت موظف تحقیق رییس و معاونان موسسه، حسب مورد توسط هیات امنا تعیین می‌شود. بر اساس مفاد بخشنامه شماره 65294/15 مورخ 6/4/1394 مرکز هیات‌های امنا و هیات‌های ممیزه وزارت علوم، در این مورد کسر موظف به هیات رییسه تفویض شده است.                 

 4- در مواد (27) و (28) آیین‌نامه استخدامی اعضای هیات علمی، میزان کسر واحد موظفی اعضای هیات علمی جانباز و همچنین تقلیل ساعات کار روزانه افراد مشمول، مشخص شده است.        

5- ماده یاد شده به منزله بسط و توسعه «آیین‌نامه نحوه محاسبه واحدهای معادل آموزشی» مصوب هیات امنا بوده است.                                                                                     

با عنایت به موارد مذکور؛ مصادیق تعیین کسر موظف اعضای هیات علمی در آیین‌نامه استخدامی اعضای هیات علمی ذکر شده و لذا در خصوص ماده (19) دستورالعمل مذکور، هیات رییسه چنین اختیاری نداشته و از طرف هیات امنا نیز به ایشان تفویض اختیاری صورت نپذیرفته است. بنابراین ماده (19) دستورالعمل اجرایی آیین‌نامه محاسبه واحد معادل آموزشی مصوب 4/11/1393 هیات رییسه دانشگاه بیرجند، به منزله بسط آیین‌نامه استخدامی اعضای هیات علمی بوده و خارج از حدود و اختیارات هیات رییسه وضع شده است.

د- الزام دانشجویان به درج نام استاد راهنما به عنوان نویسنده مسیول در مقالات مستخرج از رساله؛

در ماده (48) شیوه‌نامه جامع آموزشی دوره‌های تحصیلی دانشگاه بیرجند (مصوب 7/12/1397 شورای آموزشی این دانشگاه) در شرایط دفاع از رساله دکتری ذکر شده است «دانشجو پس از تدوین رساله (طبق نگاشت‌نامه مصوب دانشگاه) و مشروط بر تایید استاد راهنمای اصلی نسبت به تکمیل رساله و احراز حداقل کفایت دستاوردهای علمی طبق مصوبات دانشگاه (پیوست ث) موظف است با رعایت ضوابط دانشگاه در حضور داوران از رساله خود دفاع کند». در بند (5) پیوست (ث) شیوه نامه مزبور «مقاله شرط کفایت دفاع باید در یکی از مجلات علمی-پژوهشی با نمایه بین‌المللی (ISI، SCOPUS یا ISC) و مورد تایید گروه آموزشی که در فهرست نشریات نامعتبر وزارتین نباشد، در قالب نسخه نهایی به صورت کاغذی یا الکترونیکی (برخط) منتشر شده باشد. همچنین، مقاله‌ای قابل قبول است که در آن آدرس دانشجو و استاد راهنمای اول، دانشگاه بیرجند (در بخش فارسی تحت عنوان «دانشگاه بیرجند» و در بخش انگلیسی تحت عنوان «University of Birjand» باشد؛ نام نویسنده‌ای به جز دانشجو و اساتید راهنما و مشاور وی در مقاله گنجانده نشده باشد؛ استاد راهنمای اصلی، نویسنده مسیول بوده و ایمیل دانشگاهی وی در مقاله درج شده باشد. لازم به ذکر است که در صورت اعلام رضایت کتبی از سوی استاد راهنمای اصلی، استاد راهنمای دوم یا اساتید مشاور می‌تواند به عنوان نویسنده مسیول مقاله انتخاب گردد. در هر صورت، امکان بررسی مقالاتی که دانشجو در آن‌ها نویسنده مسیول است، به عنوان مقاله شرط کفایت دفاع و یا مقاله حایز نمره تشویقی وجود ندارد» بند (5) پیوست (ث) ماده (48) شیوه‌نامه جامع آموزشی دوره‌های تحصیلی دانشگاه بیرجند، در قسمتی که ناظر بر درج شرط نویسنده مسیول بودن استاد راهنما در مقالات مستخرج از رساله دکتری است و همچنین در قسمتی که ناظر بر انتشار نسخه نهایی به صورت کاغذی یا الکترونیکی (برخط) می باشد، خارج از حدود اختیارات شورای آموزشی دانشگاه بوده است:

1- مطابق بند (20) ماده (2) آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی (Ph.D) (مصوب جلسه 871 شورای برنامه‌ریزی و آموزش عالی وزارت علوم مورخ 24/11/1394)، استاد راهنما «یکی از اعضای هیات علمی دارای مدرک دکتری تخصصی است که مسیولیت راهنمایی دانشجو را در طول دوره دکتری به عهده دارد.» همچنین مطابق بند (17) ماده (2) آیین‌نامه مذکور، رساله عبارت است از «گزارش مکتوب حاصل از یک فعالیت پژوهشی دانشجوی دوره دکتری تخصصی است که در یک زمینه مشخص از یک رشته تحصیلی و با راهنمایی استاد/استادان راهنما و استا/استادان مشاور تدوین می‌شود.»

2- ماده (19) آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری (مصوب وزارت علوم) در مقام بیان نحوه دفاع از رساله دکتری و شرایط آن است و سکوت این ماده در خصوص این که چه کسی نویسنده مسیول باشد، متضمن جواز نویسنده مسیول بودن استاد راهنما نبوده و باید آن را در پرتو اصول کلی حقوق عمومی نظیر اصل عدم صلاحیت و اصل برابری و منع تبعیض تفسیر کرد؛ چرا که اصل بر عدم صلاحیت استاد راهنما برای نویسنده مسیول بودن مقاله است و خلاف آن نیاز به تصریح دارد. لذا درج شرط نویسنده مسیول بودن استاد راهنما، توسعه دامنه شمول حکم مندرج در ماده (19) آیین‌نامه یاد شده است.        

 3- مطابق ماده (22) آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی (Ph.D) چنانچه دانشجو در حین تدوین رساله اقدام به تخلف علمی (دستبرد ادبی، جعل، تقلب، رونوشت‌برداری) کند و این موضوع طبق شیوه‌نامه مصوب موسسه برای موسسه اثبات شود، مطابق با قوانین و آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مصوب اقدام خواهد شد. همچنین بر اساس تبصره ذیل این ماده «احراز و اثبات تخلف علمی دانشجو پس از اتمام رساله منجر به ابطال مدرک تحصیلی وی خواهد شد» که این ماده نشان‌دهنده عواقب رعایت نکردن اخلاق در پژوهش برای دانشجو است. 

4- مستنبط از ماده (3) قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 و اصلاحی 1389، مقاله مستخرج از پایان‌نامه، اثر حقوقی مستقلی است که پدید آورنده آن دانشجو است و مالک فکری آن محسوب می‌شود و استاد راهنما صرفاً وظیفه نظارت بر آن را دارد.

5- قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی مصوب 31/5/1396، در مقام بیان عمل مجرمانه تقلب در تهیه آثار علمی و مجازات آن بوده و به هیچ عنوان متضمن الزام و اجبار دانشجویان به ذکر نام استاد راهنما به عنوان نویسنده مسیول در مقالات مستخرج از پایان نامه نبوده است.

6- مصوبه مذکور در اسفند ماه 1397 به تصویب رسیده و آن را عطف به ماسبق نموده و در خصوص دانشجویان ورودی‌ سال‌های قبل از 1397 نیز اجرا می‌شود و مقالاتی که واجد ویژگی فوق‌الذکر نباشند، پذیرفته نمی‌شود و اجازه دفاع به ایشان نمی‌دهد. 

7- تبصره (1) ماده (11) شیوه‌نامه نظارت بر اجرای دوره دکترای آموزشی–پژوهشی مصوب سال 1394 دانشگاه علامه طباطبایی، مبنی بر الزام دانشجو به درج نام استاد راهنما به‌ عنوان «نویسنده مسیول» در مقالات مستخرج از رساله دکتری، مطابق رای شماره 839 مورخ 1/5/1398 هیات عمومی دیوان عدالت اداری ابطال شده است.

8- آن قسمت از بند (5) پیوست (ث) ماده (48) شیوه‌نامه جامع آموزشی دوره‌های تحصیلی دانشگاه بیرجند، مبنی بر الزام انتشار مقاله به صورت کاغذی یا الکترونیکی (برخط) که منطبق با ماده (19) آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی (Ph.D)، می‌باشد نیز با توجه به رای شماره 1286 مورخ 9/10/1399 هیات عمومی دیوان عدالت اداری مغایر قانون و خارج از حدود اختیار وضع شده تشخیص داده شده و ابطال شده است. 

بنا به مراتب ماده (60) آیین‌نامه مالی و معاملاتی دانشگاه بیرجند و تبصره ذیل آن مصوب جلسه ششم مورخ 5/11/1395 هیات امناء دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی استان خراسان جنوبی، مصوبه سی و سوم از پنجمین نشست عادی از دور دوم هیات امنای دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی استان خراسان جنوبی مورخ 28/4/1399، ماده (19) دستورالعمل اجرایی آیین‌نامه محاسبه واحد معادل آموزشی مصوب 4/11/1393 هیات رییسه دانشگاه بیرجند، بند (5) پیوست (ث) ماده (48) شیوه‌نامه جامع آموزشی دوره‌های تحصیلی دانشگاه بیرجند، در قسمتی که ناظر بر درج شرط نویسنده مسیول‌بودن استاد راهنما در مقالات مستخرج از رساله دکتری است مغایر با قوانین یادشده و خارج از حدوداختیارات واضع تشخیص و ابطال آن ها در هیات عمومی (به صورت فوق العاده و خارج از نوبت) از تاریخ تصویب مورد تقاضا می باشد."

   متن مقرره های مورد شکایت به شرح زیر است:

"الف- آیین نامه مالی و معاملاتی دانشگاه های بیرجند، صنعتی بیرجند و بزرگمهر قاینات (موضوع مصوبه ششم صورتجلسه هفتمین نشست هیات امنای دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی استان خراسان جنوبی) 

……..

ماده 60: تبدیل به احسن نمودن اموال غیر منقول مازاد بر نیاز موسسه به استثنای اموال غیر منقولی که از نفایس و آثار ملی و بناهای تاریخی است از طریق فروش اموال مذکور، صرفاً با تصویب هیات امنا مجاز است وجوه حاصل از فروش این گونه اموال به حساب درآمد اختصاصی موسسه واریز می شود.

تبصره: ارزیابی و تعیین مبنای قیمت اموال غیر منقول قابل فروش با رعایت مفاد تبصره های 3 و 4 ماده 42 این آیین نامه انجام می شود. – مشاور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و رییس مرکز هیات های امنا و هیات های ممیزه دانشگاه بیرجند

ب: دستورالعمل اجرایی آیین نامه محاسبه واحد معادل آموزشی با آخرین اصلاحات مصوب 4/11/1393 هیات رییسه دانشگاه بیرجند 

واحد معادل آموزشی که در آیین نامه واحد معادل نامیده می شود به خدمتی اطلاق می شود که ارزش آموزشی آن معادل واحدهای تدریس موظف دانشگاهی باشد چگونگی معادل سازی این گونه خدمات با واحدهای موظف تدریس و نحوه محاسبه آن به منظور تعیین میزان حق التدریس به شرح زیر می باشد:

……

ماده 19: به ازای هر پنچ سال سابقه خدمت قابل قبول عضو هیات علمی رسمی و پیمانی ماده 11، نیم (5/0) واحد از واحد موظف تدریس وی کسر شود. 

ج- شیوه نامه جامع آموزشی دوره‌های تحصیلی دانشگاه بیرجند 

پیوست ث: شیوه تدوین، دفاع و ارزیابی رساله دکتری

…….

بند5: مقاله شرط کفایت دفاع باید در یکی از مجلات علمی – پژوهشی با نمایه بین المللی (ISI ،SCOPUS  ، یا ISC) و مورد تایید گروه آموزشی که در فهرست نشریات نامعـتبر وزارتین نباشد در قـالب نسخه نهـایی به صـورت کاغذی یا الکترونیکی (برخط) منتشر شده باشد. همچنین مقاله ای قابل قبول است که در آن آدرس دانشجو و استاد راهنمای اول، دانشگاه بیرجند (در بخش فارسی تحت عنوان «دانشگاه بیرجند» و در بخش انگلیسی تحت عنوان «University of Birjand») باشد؛ نام نویسنده ای به جز دانشجو و اساتید راهنما و مشاوره وی در مقاله گنجانده  نشده باشد؛ استاد راهنمای اصلی، نویسنده مسیول بوده و ایمیل دانشگاهی وی در مقاله درج شده باشد. لازم به ذکر است که در صورت اعلام رضایت کتبی از سوی استاد راهنمای اصلی، استاد راهنمای دوم یا اساتید مشاور می تواند به عنوان نویسنده مسیول مقاله انتخاب گردد. در هرصورت، امکان بررسی مقالاتی که دانشجو در آنها نویسنده مسیول است به عنوان مقاله شرط کفایت دفاع و یا مقاله حایز نمره تشویقی وجود ندارد. همچنین، دانشجویانی که از فرصت مطالعاتی استفاده می کنند می توانند با موافقت استاد راهنمای اصلی نام استاد پذیرنده خود در دوره فرصت مطالعاتی را در زمره نویسندگان مقاله درج کنند.

د- صورتجلسه پنجمین نشست عادی از دور دوم هیات امنای دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی استان خراسان جنوبی بیرجند مورخ 28/4/1399

دستور سی و سوم (موضوع مصوبه کمیسیون دایمی مورخ 23/4/1399) الحاق ده هکتار زمین به شهرک فرهیختگان دانشگاه بیرجند 

مصوبه: به استناد ماده یک قانون احکام دایمی برنامه های توسعه کشور، نامه شماره 5339/5/99 مورخ 17/4/1399 معاونین اداری و مالی دانشگاه بیرجند و مصوبات هیات رییسه مورخ 28/10/1396، پیشنهاد دانشگاه بیرجند مبنی بر الحاق ده هکتار از زمین های پردیس شوکت آباد دانشگاه به شهرک فرهیختگان با رعایت مفاد مصوبه هشتم از ششمین جلسه هیات امنای شمال شرق مورخ 21/11/1381، مصوبه هفدهم از دهمین جلسه از دور سوم هیات امنای شمال شرق مورخ 14/10/1383 و مصوبه سی و پنجم از دومین جلسه از دور دوم هیات امنای خراسان جنوبی مورخ 11/3/1398 موضوع واگذاری زمین به اعضای هیات علمی و کارکنان رسمی، پیمانی و همچنین کارکنان قراردادی با سابقه کار بیش از بیست سال زیر نظر کمیته اجرایی تعیین شده توسط هیات رییسه دانشگاه و با شرط موافقت دانشگاه برای نقل و انتقال مطرح و با در نظر گرفتن صرفه و صلاح دانشگاه و رعایت مقررات و قوانین مربوطه و اخذ مجوزهای لازم برای واگذاری زمین توسط دانشگاه مورد موافقت قرار گرفت."

  علی رغم ارسال و ابلاغ نسخه دوم دادخواست و ضمایم آن برای طرف شکایت تا زمان رسیدگی به پرونده پاسخی واصل نگردیده است.

     هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 31/5/1402 با حضور رییس و معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.

رای هیات عمومی

الف. اولاً برمبنای ماده 69  قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال 1380 مقرر شده است که : «کلّیه اراضی، املاک و ابنیه‌ای که برای استفاده وزارتخانه‌ها، موسسات دولتی از جمله موسساتی که شمول قانون بر آنها مستلزم ذکر نام یا‌ تصریح نام یا تابع مقررات و قوانین خاص است، به یکی از طرق قانونی تملک شده است و یا به نام آن وزارتخانه، موسسه خریداری شده یا می‌شود، ‌متعلّق به دولت بوده و در اسناد مالکیت آنها نام دولت جمهوری اسلامی ایران به عنوان مالک با حق استفاده وزارتخانه یا موسسه مربوط درج می‌گردد. تغییر دستگاه بهره‌بردار در هر مورد به عهده هیات وزیران می‌باشد…» ثانیاً براساس بند (ب) ماده 20 قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال 1389 که قانون حاکم در زمان تصویب مقرره مطروحه است : «دانشگاه ها، مراکز و موسسات آموزش عالی و پژوهشی و فرهنگستان هایی که دارای مجوز از شورای گسترش آموزش عالی وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سایر مراجع قانونی ذیربط می‌باشند، بدون الزام به رعایت قوانین و مقررات عمومی حاکم بر دستگاه های دولتی به ویژه قانون محاسبات عمومی، قانون مدیریت خدمات کشوری، قانون برگزاری مناقصات و اصلاحات و الحاقات بعدی آنها و فقط در چهارچوب مصوبات و آیین‌نامه‌های مالی، معاملاتی و اداری – استخدامی – تشکیلاتی مصوب هیات امنا که حسب مورد به تایید وزرای علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و در مورد فرهنگستان ها به تایید رییس‌‌جمهور می‌رسد، عمل می‌نمایند…» ثالثاً دسته‌ای از اموال دانشگاه ها متعلّق به دولت است و صرفاً بهره‌برداری از آن در اختیار دانشگاه قرار دارد و فروش این اموال نیز با رعایت تشریفات قانونی مربوطه امکانپذیر است و دسته‌ دیگر از اموال دانشگاه ها، مشمول ماده 57 آیین‌نامه مالی و معاملاتی (اموال متعلّق به دانشگاه و در تملّک آن) بوده و در فروش آنها نیز ضوابط مقرر در بند (ب) ماده 20 قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران دایر بر اختیار هیات های امنا در تصویب امـور مالی، معامـلاتی، اداری، استخـدامی و تشکـیلاتی بدون متابعت از قـوانین و مقـررات عمومی حاکم بر دستگاه های دولتی مجری است. بنا به مـراتب فـوق که در رای شماره 140109970905810747 مورخ 21/4/1401 هیات عمومی دیوان عدالت اداری نیز منعکس شده، اطلاق ماده 60 و تبصره 1 ذیل آن از آیین‌نامه مالی و معاملاتی دانشگاه های بیرجند، صنعتی بیرجند و بزرگمهر قاینات (موضوع مصوبه ششم صورتجلسه هفتمین نشست هیات امنای دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی استان خراسان جنوبی مورخ 5/11/1395) چون شامل هر دو دسته از اموال مذکور می‌شود، در حدی که متضمن فروش اموال متعلّق به دولت بدون کسب مجوز از هیات وزیران است، خارج از حدود اختیار مرجع وضع‌کننده آن و مغایر با قوانین صدرالاشاره بوده و مستند به بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ابطال می‌شود.

ب. اولاً براساس بند (ب) ماده 20 قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال 1389 که مفاد آن در ماده 1 قانون احکام دایمی برنامه‌های توسعه کشور مصوب سال 1395 نیز تکرار و تنفیذ شـده است : «دانشگاه ها، مراکز و موسسات آموزش عالی و پژوهشی و فرهنگستان هایی که دارای مجوز از شورای گسترش آموزش عالی وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سایر مراجع قانونی ذیربط می‌باشند، بدون الزام به رعایت قوانین و مقررات عمومی حاکم بر دستگاه های دولتی به ویژه قانون محاسبات عمومی، قانون مدیریت خدمات کشوری، قانون برگزاری مناقصات و اصلاحات و الحاقات بعدی آنها و فقط در چهارچوب مصوبات و آیین‌نامه‌های مالی، معاملاتی و اداری – استخدامی – تشکیلاتی مصوب هیات امنا که حسب مورد به تایید وزرای علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و در مورد فرهنگستان ها به تایید رییس‌‌جمهور می‌رسد، عمل می‌نمایند…» و مستنبط از بند قانونی یادشده این است که پیش‌بینی و تصویب ضوابط ناظر بر اجرای آیین‌نامه استخدامـی اعضای هیات علمی از جملـه نحوه تعیین «کسر واحـد موظّف تدریس و ساعت مـوظّف تحقیق» در صلاحیت هیات های امنای دانشگاه های سراسر کشور است. ثانیاً در ماده 23 آیین‌نامه استخدامی اعضای هیات علمی دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری مصوب سال 1390، حداقل واحد موظّف تدریس در موسسه برای اعضای تمام وقت و نیمه حضوری، تعیین و به موجب ماده 25 آیین‌نامه اخیرالذکر نیز واحد موظّف تدریس آن دسته از اعضای هیات علمی آموزشی که دارای سمت های اجرایی هستند به شرح جدول مندرج در این ماده مشخص شده است و ماده 26 آیین‌نامه نیز مقرر می‌دارد که : «میزان کسر واحد موظّف تدریس … سایر سمت های اجرایی … با توجه به واحد موظّف تدریس … رییس و معاونان موسسه حسب مورد توسط هیات امنا تعیین می‌شود…» ثالثاً وظایف هیات رییسه دانشگاه ها در بند (ج) ماده 10 آیین‌نامه جامع مدیریت دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی مصوب جلسه 684 مورخ 10/12/1389 شورای عالی انقلاب فرهنگی در 12 مورد احصاء شده و در هیچ یک از موارد فوق، اختیاری دایر بر وضع مقرره درخصوص تعیین معیار برای کسر واحد موظّف تدریسِ اعضای هیات علمی آموزشی ملاحظه نمی‌شود و آنچه که از وظایف هیات رییسه مندرج در آیین‌نامه پیش‌گفته قابل استنتاج است، صرفاً فراهم نمودن بستر مناسب به منظور اجرایی شدن مصوبات هیات امنا است. بنا به مراتب فوق، ماده 19 دستورالعمل اجرایی محاسبه معادل آموزشی مصوب 14/11/1393 هیات رییسه دانشگاه بیرجند مبنی بر کسر نیم واحد از واحد موظّف تدریس به ازای هر پنج سال سابقه خدمت اعضای هیات علمی، به دلیل اینکه منجر به توسعه دایره شمول مصوبات هیات امنا شده است، خلاف قوانین فوق‌الذکر و خارج از حدود اختیار بوده و مستند به بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ابطال می‌شود.

ج. براساس جزء 4 بند (ب) ماده 2 قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب 

سال 1383، تعیین ضوابط، معیارها و استانداردهای علمی موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی، رشته‌ها و مقاطع تحصیلی با رعایت اصول انعطاف، پویایی، رقابت و نوآوری علمی از ماموریت های اصلی و در حدود اختیارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در زمینه اداره امور دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی تحت پوشش وزارتخانه یادشده است و در راستای ایفای ماموریت ها و اختیارات فوق، آیین‌نامه دوره‌های تحصیلی کاردانی/کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی (ویژه دانشگاه های سطح 1 و 2 دولتی) در جلسه شماره 889 مورخ 30/10/1396 به تصویب شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی رسیده است و براساس ماده 34 آیین‌نامه مزبور مقرر شده است که : «دانشجو پس از تدوین رساله و مشروط بر تایید استاد/استادان راهنما از حداقل کفایت دستاوردهای علمی (چاپ یک مقاله علمی – پژوهشی معتبر و مستخرج از رساله و یا ثبت پتنت خارجی) مجاز است در حضور هیات داوران از رساله خود دفاع کند» و در عین حال براساس استدلال مصرح در رای شماره 1286 مورخ 9/10/1399 هیات عمومی دیوان عدالت اداری، اخذ پذیرش مقاله کفایت می‌کند. بنا به مراتب فوق، فراز نخست بند 5 پیوست (ث) ذیل عنوان شیوه تدوین، دفاع و ارزیابی رساله دکتری از شیوه‌نامه جامع آموزشی دوره‌های تحصیلی دانشگاه بیرجند مصوب 7/12/1397 شورای آموزشی دانشگاه که شرط اعلام کفایت دستاوردهای علمی دانشجویان را به ارایه مقالات در نوع خاصی از مجلات (علمی پژوهشی با نمایه بین‌المللی ISI، SCOPUS یا ISC) منوط نموده و از سوی دیگر چاپ و انتشار مقاله را الزامی اعلام کرده است، خارج از حدود اختیار مرجع تصویب‌کننده آن بوده و مستند به بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ابطال می‌شود.

د. اولاً به موجب ماده 34 آیین‌نامه دوره‌های تحصیلی کاردانی/کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی 

(ویژه دانشگاه های سطح 1 و 2 دولتی) مصوب جلسه شماره 889 مورخ 30/10/1396 شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی : «دانشجو پس از تدوین رساله و مشروط بر تایید استاد/استادان راهنما از حداقل کفایت دستاوردهای علمی (چاپ یک مقاله علمی – پژوهشی معتبر و مستخرج از رساله و یا ثبت پتنت خارجی) مجاز است در حضور هیات داوران از رساله خود دفاع کند» و در عین حال مستفاد از رای شماره 1286 مورخ 9/10/1399 هیات عمومی دیوان عدالت اداری، اخذ پذیرش مقاله کفایت می‌کند  و مستنبط از ماده مذکور این است که مقاله مستخرج از رساله توسط دانشجو نوشته شده و استاد/استادان راهنما صرفاً وظیفه نظارت و راهنمایی جهت اصلاح آن را برعهده دارند. ثانیاً براساس ماده 1 آیین‌نامه صدرالذکر، دانشگاه بیرجند می‌بایست در تدوین و تصویب شیوه‌نامه اجرایی نظارت بر اجرای مفاد آیین‌نامه مذکور، چهارچوب قانونی برای اجرای هماهنگ، یکپارچه و صحیح برنامه‌های آموزشی و مآلاً اصول و ضوابط اصلی دوره دکتری مندرج در آیین‌نامه را رعایت کند و این در حالی است که آن بخش از مقرره مورد اعتراض که متضمن درج نام استاد راهنمای اصلی به عنوان نویسنده مسیول مقاله بوده، به توسعه دامنه شمول حکم مقرر در ماده 34 آیین‌نامه دوره‌های تحصیلی کاردانی/کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی (ویژه دانشگاه های سطح 1 و 2 دولتی) منجر شده است. ثالثاً ماده 34 آیین‌نامه یادشده در مقام بیان نحوه دفاع از رساله دکتری و شرایط آن است و سکوت این ماده درخصوص اینکه چه کسی نویسنده مسیول باشد، مجوزی برای نویسنده‌ مسیول تلقّی کردن استاد راهنما نیست و باید این موضوع را در پرتو اصول کلّی حقوق عمومی از قبیل اصل عدم صلاحیت و اصل برابری و منع تبعیض تفسیر کرد و بدیهی است که اصل بر عدم صلاحیت استاد راهنما برای نویسنده‌ مسیول بودن در مقاله است و خلاف آن نیاز به تصریح دارد. رابعاً مستفاد از ماده 3 قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب سال 1348 با اصلاحات بعدی، مقاله علمی مستخـرج از رساله، اثر حقوقی مستقلی است که پدیدآورنده آن دانشجو بوده و وی مالک فکری آن محسوب می‌شود و استاد راهنما صرفاً وظیفه نظارت بر آن را برعهده دارد. خامساً قانون پیشگیری و مقابله با تقلّب در تهیه آثار علمی مصوب سال 1396، در مقام بیان عمل مجرمانه‌ تقلّب در تهیه آثار علمی و مجازات آن بوده و از این قانون، الزام دانشجویان به ذکر نام استاد راهنمای رساله به عنوان نویسنده مسیول در مقالات علمی – پژوهشی مستخرج از رساله قابل استنتاج نیست. بنا به مراتب فوق، فراز دوم بند 5 پیوست (ث) ذیل عنوان شیوه تدوین، دفاع و ارزیابی رساله دکتری از شیوه‌نامه جامع آموزشی دوره‌های تحصیلی دانشگاه بیرجند مصوب 7/12/1397 شورای آموزشی دانشگاه که متضمن تعیین استاد راهنما به عنوان نویسنده مسیول است، خارج از حدود اختیار بوده و مستند به بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ابطال می‌شود.

هـ. اولاً برمبنای فرازی از ماده 69 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال 1380 با اصلاحات و الحاقات بعدی مقرر شده است که : «کلّیه اراضی، املاک و ابنیه‌ای که برای استفاده وزارتخانه‌ها، موسسات دولتی از جمله موسساتی که شمول قانون بر آنها مستلزم ذکر نام یا‌ تصریح نام یا تابع مقررات و قوانین خاص است به یکی از طرق قانونی تملک شده است و یا به نام آن وزارتخانه، موسسه خریداری شده یا می‌شود، ‌متعلّق به دولت بوده و در اسناد مالکیت آنها نام دولت جمهوری اسلامی ایران به عنوان مالک با حق استفاده وزارتخانه یا موسسه مربوط درج می‌گردد.‌ تغییر دستگاه بهره‌بردار در هر مورد به عهده هیات وزیران می‌باشد…» ثانیاً براساس ماده 114 قانون محاسبات عمومی مصوب سال 1366 با اصلاحات و الحاقات بعدی : «کلّیه اموال غیرمنقول وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی متعلّق به دولت است و حفظ و حراست آنها با وزارتخانه یا موسسه دولتی است ‌که مال را در اختیار دارد. وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی می‌توانند با تصویب هیات وزیران حق استفاده از اموال مزبور را که در اختیار دارند، به یکدیگر‌ واگذار کنند» و برمبنای ماده 115 همین قانون نیز فروش اموال غیرمنقول وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی که مازاد بر نیاز تشخیص داده ‌شود به استثنای اموال غیرمنقول مصرح در ماده مذکور بنا به پیشنهاد وزیر مربوط با تصویب ‌هیات وزیران و با رعایت سایر مقررات مربوط مجاز است. بنا به مراتب فوق و با عنایت به اینکه مالکیت 10 هکتار زمین پردیس شوکت آباد دانشگاه بیرجند موضوع دستور سی و سوم با عنوان الحاق 10 هکتار زمین به شهرک فرهیختگان دانشگاه بیرجند (موضوع صورتجلسه پنجمین نشست عادی از دور دوم هیات امنای دانشگاهها و موسسات آموزش عالی استان خراسان جنوبی – بیرجند مورخ 28/4/1399) با توجه به سند مالکیت ابرازی متعلّق به دولت است، بنابراین با لحاظ رای شماره 748 مورخ 21/4/1401 هیات عمومی دیوان عدالت اداری درخصوص لزوم رعایت تشریفات قانونی مربوطه در بهره‌برداری و فروش آن دسته از اموال دانشگاهها که متعلّق به دولت است و با توجه به عدم صلاحیت هیاتهای امناء در این خصوص، دستور سی و سوم با عنوان الحاق ده هکتار زمین به شهرک فرهیختگان دانشگاه بیرجند موضوع صورتجلسه پنجمین نشست عادی از دور دوم هیات امنای دانشگاهها و موسسات آموزش عالی استان خراسان جنوبی – بیرجند مورخ 28/4/1399 مغایر با قوانین فوق‌الذکر بوده و مستند به بند 1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال می‌شود.

این رای براساس ماده 93 قانون دیوان عدالت اداری (اصلاحی مصوب 1402/2/10) در رسیدگی و تصمیم گیری مراجع قضایی و اداری معتبر و ملاک عمل است./

                                                       حکمتعلی مظفری

                                                          رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری