شماره دادنامه: 140231390000131345
تاریخ دادنامه: 22/1/1402
شماره پرونده: 0106181
مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: خانم پروانه نجمدی
طرف شکایت: دانشگاه پیام نور
موضوع شکایت و خواسته: ابطال مواد 2، 3 و 4 دستورالعمل اختصاص بخشی از نمره کل پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری تخصصی به دستاوردهای پژوهشی مستخرج (مصوب جلسه شماره 140-31/3/1400 شورای دانشگاه پیام نور)
گردش کار: شاکی به موجب دادخواستی ابطال مواد 2، 3 و 4 دستورالعمل اختصاص بخشی از نمره کل پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری تخصصی به دستاوردهای پژوهشی مستخرج (مصوب جلسه شماره 140-31/3/1400 شورای دانشگاه پیام نور) را خواستار شده و در مقام تبیین خواسته به طور خلاصه اعلام کرده است:
" 1- مطابق ماده 34 آیین نامه سال 1397 شورای عالی برنامه ریزی آموزشی وزارت علوم، دانشجویان دکتری پس از انتشار یک مقاله در مجلات معتبر و تایید اساتید راهنما، موظف به دفاع از رساله خود در حضور هیات داوران می باشند و مطابق ماده 35، ارزشیابی رساله دانشجویان دکتری بر مبنای نمره کمتر از 16 تا 20 صورت می گیرد.
لذا ارایه مقاله، تنها شرط دفاع از رساله دکتری بوده اما اختصاص بخشی از نمره رساله به دستاوردهای پژوهشی برخلاف مقررات مندرج در آیین نامه های آموزشی دوره دکتری می باشد.
بر اساس ماده 24 همین آیین نامه ارزشیابی پایان نامه دانشجویان کارشناسی ارشد، در جلسه دفاعیه و توسط هیات داوران صورت می گیرد و مطابق ماده 25، ارزشیابی پایان نامه دانشجویان کارشناسی ارشد بر مبنای نمره کمتر از 14 تا 20 صورت می گیرد.
2- بر اساس تمام مواد آیین نامه های وزارت علوم، از جمله آیین نامه سال 1397، شرط ارایه مقاله برای ارزیابی بخشی از نمره پایان نامه دانشجویان کارشناسی ارشد، اعلام نشده و همچنین در دادنامه شماره 830-30/8/1396 هیات عمومی دیوان عدالت اداری، اضافه شدن مقاله به فرم ارزیابی پایان نامه های کارشناسی ارشد تحصیلات تکمیلی دانشگاه زنجان، خارج از حدود اختیارات دانشگاه، تشخیص و ابطال شده است.
دادنامه های شماره 2422-21/8/1398 و شماره 1727-7/11/1399 هیات عمومی دیوان عدالت اداری، با تاکید بر مفاد آیین نامه دکتری وزارت علوم که انتشار یک مقاله مستخرج از رساله دانشجویان دکتری برای دانشجویان شیوه آموزشی پژوهشی و دو مقاله برای دانشجویان شیوه پژوهشی محور در مجلات علمی پژوهشی دارای نمایه معتبر بین المللی را کافی دانسته، مصوبه های مورد شکایت دانشگاه علوم پزشکی کرمان و دانشگاه شهید بهشتی را به دلیل اینکه تعداد مقالات چاپ شده و نوع مجلاتی که دانشجویان می توانند در آن اقدام به انتشار نماید را تضییق و تحدید نموده، مغایر مقررات فرادستی تشخیص و ابطال نموده است.
4- دادنامه شماره 10608-1401 مورخ 31/3/1401 هیات عمومی دیوان عدالت اداری، مواد 2 و 3 دستورالعمل های شماره 115 و 122 دانشگاه پیام نور در کسر نمره به میزان یک، یک و نیم و دو نمره از نمره کل رساله (پایان نامه) دانشجویان دکتری (کارشناسی ارشد) و اختصاص این نمره به دستاوردهای پژوهشی (مازاد بر مقاله مجوز دفاع دانشجویان دکتری) که ارزیابی نمره از سقف 19، 18/5، و 18 در نظر گرفته بود را خارج از حدود و اختیارات دانشگاه تشخیص و از تاریخ تصویب ابطال نموده است.
5- ماده 4 دستورالعمل شماره 140، تعیین نویسنده مکاتب [مسیول] مقالات را با نظر و توافق اساتید راهنما، اعلام نموده که این موضوع نیز به طور مشابه در دادنامه شماره 839 مورخ 1/5/1398 هیات عمومی دیوان عدالت اداری، ابطال گردیده است.
6- به موجب بند 4 ماده 2 قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تعیین ضوابط، معیارها و استانداردهای علمی موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی، رشته ها و مقاطع تحصیلی با رعایت اصول انعطاف، پویایی، رقابت و نوآوری علمی از اختیارات وزارت علوم است.
7- بر اساس ماده 2 آیین نامه شورای عالی برنامه ریزی آموزشی، در راستای ارتقای کیفیت و تقویت یکپارچگی در سیاست گذاری ها و نهادینه کردن برنامه ریزی آموزشی و درسی در دانشگاه ها و … شورای عالی تشکیل و بر اساس بند 12 ماده 3 این آیین نامه، نیز تصویب آیین نامه های آموزشی تمام دوره های آموزشی از وظایف و اختیارات شورای عالی برنامه ریزی آموزشی است.
8- مطابق تبصره ماده 3 و ماده 6 قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دستورالعمل های موسسات آموزش عالی و دانشگاه ها باید ضمن تحقق اصول کلی آیین نامه ها، شروطی مغایر با آیین نامه برای دانش آموختگان ایجاد نکنند.
9- بر اساس ماده 34 آیین نامه سال 1397 دانشجوی دکتری پس از انتشار یک مقاله در مجلات معتبر و تایید اساتید راهنما، موظف به دفاع از رساله خود در حضور هیات داوران می باشند. لذا با توجه به مستندات فوق ابطال از زمان تصویب مورد تقاضا می باشد."
متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر می باشد:
" دستورالعمل اختصاص بخشی از نمره کل پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری تخصصی به دستاوردهای پژوهشی مستخرج
ماده 2: روند اجرایی برای پایان نامه های کارشناسی ارشد
2-1- نمره ارزیابی دفاع پایان نامه کارشناسی ارشد بر اساس شاخص های کاربرگ شماره 1، برمبنای نمره 20 است.
2-2 – در سامانه گلستان نمره پایان نامه در دو بخش نمره دفاع و نمره دستاورد پژوهشی طراحی و ثبت می شود.
۲-۳- ثبت نمره بر مبنای نمره دفاع ملاک عمل برای پرداخت حق التدریس استاد اساتید راهنما مشاور و داور خواهد بود.
2-4- دانشجو در صورتی که نتواند یا نخواهد دستاورد پژوهش انجام شده در پایان نامه خود را در نشریات معتبر علمی و یا مجامع علمی منتشر نماید، می تواند با تکمیل کاربرگ شماره 2 نمره اعلام شده در جلسه دفاع دانش آموخته شود.
2-5- استاد/ اساتید راهنما، مشاور و داور نباید انجام دفاع یا فارغ التحصیلی دانشجو را ملزم به ارایه مقاله با دیگر دستاوردهای پژوهشی نموده یا از دانش آموختگی دانشجو به این دلیل جلوگیری نمایند.
2-6- دانشجویان حداکثر 12 ماه پس از تاریخ دفاع فرصت خواهند داشت تا برابر شاخص های ارزیابی مندرج در کاربرگ شماره 3 نسبت به انجام مراحل انتشار آثار پژوهشی خود (مستخرج از پایان نامه) اقدام نمایند.
2-7- آثار پژوهشی مستخرج از پایان نامه بایستی به نحو مقتضی از طرف استاد/ اساتید راهنما یا توسط استاد/ اساتید مشاور یا مدیر گروه مربوط در سامانه گلستان پژوهشی ثبت و تایید آن را به همراه کاربرگ شماره 3 جهت بررسی به کارشناس پژوهشی مرکز یا واحد مجری ارایه کند. کارشناس پژوهشی پس از بررسی مدارک مربوط به این کاربرگ نمره نهایی را مشخص نموده و صورتجلسه دفاع را برابر کاربرگ شماره 4 در (5 نسخه)، نهایی می نماید. صورتجلسه دفاع در نسخ پایان نامه درج شده و نیازی به تصویب نامه نیست. اصل نسخ صورتجلسه پس از برگزاری دفاع تا تعیین نمره نهایی در (مهلت مقرر) نزد کارشناس پژوهشی مرکز/ واحد نگهداری می شود.
2-8- بر اساس شاخص های کاربرگ شماره 3 ارزیابی نمره در کاربرگ مربوطه درج و توسط کارشناس پژوهشی مرکز واحد مجری در زمان مقرر بررسی شده پس از تایید رییس مرکز واحد یا معاون آموزشی وی توسط کاربر امتحانات مرکز در سامانه گلستان ثبت می گردد. مدارک مربوط پس از درج در سامانه گلستان باید به نحوی نگهداری شوند که در مراجعه هیات های ارزیابی و نظارت قابل دسترسی و بررسی باشند.
۲ – ۹ – تاریخ فراغت از تحصیل برای دانشجویان غیر مشمول در هر شرایطی تاریخ دفاع از پایان نامه خواهد بود.
ماده 3 : روند اجرایی برای رساله های دکتری تخصصی
3-1- در شیوه آموزشی – پژوهشی و در شیوه پژوهش محور دوره دکتری تخصصی، برابر آیین نامه دوره دکتری تخصصی دانشجو پس از تدوین رساله و تایید استاد/ اساتید راهنما برای اخذ مجوز دفاع ملزم به ارایه گواهی پذیرش مقاله و یا چاپ مقاله های علمی می باشد. اما نمره دانشجوی دکتری تخصصی پس از احراز شرایط لازم برای اخذ مجوز دفاع و شرکت در جلسه دفاع از نظر کیفیت حداکثر عالی ارزیابی می گردد. (کاربرگ شماره 5 ) در سامانه گلستان نمره رساله در قالب بخش های دفاع و دستاورد پژوهشی ثبت می شود. ثبت نمره دفاع ملاک عمل برای پرداخت حق التدریس استاد اساتید راهنما مشاور و داور خواهد بود.
3-2- دانشجو می تواند 12 ماه پس از تاریخ دفاع برابر جدول مندرج در کاربرگ شماره 5 این دستورالعمل و مطابق کاربرگ شماره 6 ، مدارک گواهی پذیرش یا چاپ مقالات مستخرج از رساله را جهت بهره مندی از نمره دستاوردهای پژوهشی ارایه نماید. در صورت عدم تمایل دانشجو یا اتمام مهلت 12 ماه پس از تاریخ دفاع رساله دانشجو از نظر کیفیت حداکثر عالی و بدون در نظر گرفتن نمره دستاورد پژوهشی قطعی تلقی شده و می تواند تسویه حساب کند.
3-3- در صورت ارایه آثار پژوهشی توسط دانشجو در فرصت مقرر کارشناس پژوهشی پس از بررسی مدارک مربوط کاربرگ شماره 6 نمره نهایی را مشخص نموده و صورتجلسه دفاع را برابر کاربرگ شماره 7 در 5 نسخه نهایی می نماید.
3-4- مقاله های مستخرج از رساله های دکتری تخصصی در صورتی که در نشریات نامعتبر و فاقد نمایه علمی پذیرش یا چاپ شوند یا نحوه آدرس دهی دانشگاه مندرج در بند 15-2 را رعایت نکرده باشند مشمول دریافت نمره مجوز دفاع و تسویه حساب نمی شوند.
3-5- مواردی که بر اساس آن نمره دستاوردهای پژوهشی مستخرج از رساله دکتری قابل ارزیابی بوده به شرح جدول مندرج در کاربرگ شماره 5 می باشد.
تبصره: چنانچه مقاله چاپ شده جهت اخذ مجوز دفاع از رساله دکتری (ISI ) (Q1 دارای ضریب تاثیر) باشد علاوه بر مجوز دفاع از رساله دکتری دانشجو می تواند نسبت به بهره مندی از نمره دستاوردهای پژوهشی اقدام نماید.
ماده 4:
4-1- در مقاله های مستخرج از پایان نامه ها و رساله ها نویسنده اول مقاله دانشجو و یا استاد راهنمای ایشان و به نام دانشگاه پیام نور و بر اساس دستورالعمل آدرس دهی دانشگاه خواهد بود. نویسنده مسیول یا عهده دار مکاتبات می تواند استاد راهنما یا دانشجو بنا بر نظر استاد راهنما باشد. در مواردی که دو استاد راهنمای همکار وجود دارد تصمیم در خصوص نویسنده مسیول یا عهده دار مکاتبات با توافق استادان راهنما صورت می پذیرد.
4-2- در خصوص مقاله های مستخرج به ویژه مقاله ای که برای اخذ مجوز رساله دکتری استفاده می شوند نباید نام دیگری غیر از نام دانشجو، استادان راهنما و مشاور درج گردد در غیر این صورت مشمول دریافت نمره و دیگر امتیازات نمی شوند.
تبصره: اگر جهت افزایش کیفیت پایان نامه یا رساله، کارهای تکمیلی و یا بین رشته ای توسط فرد یا افراد دیگری غیر از اساتید راهنما و مشاور انجام گیرد نام این افراد با تایید استاد راهنما در مقاله مستخرج که جهت اخذ یک نمره دستاوردهای پژوهشی استفاده می شود، می تواند آورده شود.
4-3- کارشناس پژوهشی مرکز مسیول بررسی دقیق آثار پژوهشی ارایه شده و تطابق آن با مفاد این دستورالعمل بوده و ملزم به ارزیابی اصالت اصل آثار با گواهی های ارایه شده می باشد.- دانشگاه پیام نور"
علی رغم ابلاغ نسخه دوم دادخواست و ضمایم آن به طرف شکایت تا زمان صدور رای در هیات عمومی پاسخی از طرف شکایت دریافت نشده است.
هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 22/1/1402 با حضور رییس و معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.
رای هیات عمومی
الف. اولاً براساس جزء 4 بند (ب) ماده 2 قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب سال 1383، تعیین ضوابط، معیارها و استانداردهای علمی موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی، رشته‌ها و مقاطع تحصیلی با رعایت اصول انعطاف، پویایی، رقابت و نوآوری علمی از ماموریت های اصلی و در حدود اختیارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در زمینه اداره امور دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی تحت پوشش وزارتخانه یادشده است و در راستای ایفای ماموریت ها و اختیارات فوق، آییننامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته در جلسه شماره 866-4/7/1394 و آییننامه آموزشی دوره دکتری تخصصی (Ph.D) در جلسه شماره 871-24/11/1394 به تصویب شورای برنامه‌ریزی آموزش عالی رسیده است. ثانیاً هیات داوران، اعضای هیات علمی یا افراد متخصص دارای صلاحیت دانشگاهی هستند که برای ارزیابی کمّی و کیفی پایان نامه و یا رساله در دوره کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی مطابق دستورالعمل اجرایی مصوب دانشگاه انتخاب می‌شوند و برمبنای ماده 22 آییننامه دوره کارشناسی ارشد : «دانشجو پس از تدوین پایان نامه و تایید استاد راهنما، موظّف است با رعایت ضوابط موسسه در حضور هیات داوران از پایان نامه خود دفاع کند» و مطابق ماده 23 آییننامه مزبور، ارزشیابی کیفی پایان‌نامه براساس 20 نمره صورت می‌پذیرد. ضمن اینکه به موجب ماده 19 آییننامه آموزشی دوره دکتری تخصصی (Ph.D) مصوب 24/11/1394 شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی : «دانشجو پس از تدوین رساله به شرط کفایت دستاوردهای علمی و چاپ یک مقاله علمی – پژوهشی مستخرج از رساله، با تایید استاد/استادان راهنما مجاز است در حضور هیات داوران از رساله خود دفاع کند» و برمبنای رای شماره 1286 مورخ 9/10/1399 هیات عمومی دیوان عدالت اداری، الزام به چاپ مقاله مندرج در این ماده، علاوه بر پذیرش آن، فاقد وجاهت قانونی اعلام شده است و به دلالت ماده 20 آییننامه مورد اشاره، ارزشیابی از سقف 20 نمره انجام می‌گیرد. بنابراین ارزشیابی کیفی رساله از اختیارات هیات داوران است و همچنین ارایه مقاله، شرط دفاع از رساله دکتری بوده و تخصیص بخشی از نمره رساله به دستاوردهای پژوهشی برخلاف مقررات مندرج در آییننامه آموزشی دوره دکتری است و براساس ماده 23 آییننامه دوره دکتری، دانشگاه پیام نور باید در تدوین و تصویب شیوه‌نامه اجرایی نظارت بر اجرای مفاد آییننامه مذکور، اصول و ضوابط اصلی دوره دکتری مندرج در آییننامه را رعایت نماید. بنا به مراتب فوق، مواد 2 و 3 دستورالعمل اختصاص بخشی از نمره کل پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری تخصصی به دستاوردهای پژوهشی مستخرج مصوب جلسه شماره 140 مورخ 31/3/1400 شورای دانشگاه پیام نور که ارزیابی پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری را از سقف 19 نمره در نظر گرفته، خارج از حدود اختیار مرجع تصویب‌کننده آن بوده و مستند به بند 1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال می‌شود.
ب. اولاً برمبنای ماده 19 آییننامه آموزشی دوره دکتری تخصصی (Ph.D) مصوب 24/11/1394 شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی مقرر شده است که : «دانشجو پس از تدوین رساله به شرط کفایت دستاوردهای علمی و چاپ یک مقاله علمی – پژوهشی مستخرج از رساله، با تایید استاد/استادان راهنما مجاز است در حضور هیات داوران از رساله خود دفاع کند» و وفق رای شماره 1286 مورخ 9/10/1399 هیات عمومی دیوان عدالت اداری، الزام به چاپ مقاله مندرج در این ماده علاوه بر پذیرش آن، فاقد وجاهت قانونی است. ثانیاً مستنبط از ماده مزبور این است که مقاله مستخرج از رساله توسط دانشجو نوشته شده و استاد/استادان راهنما صرفاً وظیفه نظارت و راهنمایی جهت اصلاح آن را برعهده دارند. ثالثاً براساس ماده 23 آییننامه آموزشی دوره دکتری تخصصی، دانشگاه پیام نور می‌بایست در تدوین و تصویب شیوه‌نامه اجرایی نظارت بر اجرای مفاد آییننامه مذکور، اصول و ضوابط اصلی دوره دکتری مندرج در آییننامه را رعایت کند و این در حالی است که آن بخش از مقرره مورد اعتراض که متوقّف بر اجازه یا عدم اجازه استاد راهنما درخصوص اعلام دانشجو به عنوان نویسنده مسیول است، به توسعه دامنه شمول حکم مقرر در ماده 19 آییننامه آموزشی دوره دکتری تخصصی (Ph.D) منتهی شده است. رابعاً ماده 19 آییننامه آموزشی دوره دکتری تخصصی در مقام بیان نحوه دفاع از رساله دکتری و شرایط آن است و سکوت این ماده درخصوص اینکه چه کسی نویسنده مسیول باشد، مجوزی برای نویسنده مسیول تلقّی کردن استاد راهنما نیست و باید این موضوع را در پرتو اصول کلّی حقوق عمومی از قبیل اصل عدم صلاحیت و اصل برابری و منع تبعیض تفسیر کرد و بدیهی است که اصل بر عدم صلاحیت استاد راهنما برای نویسنده مسیول بودن مقاله است و خلاف آن نیاز به تصریح دارد. خامساً مستفاد از ماده 3 قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب سال 1348 با اصلاحات بعدی، مقاله علمی مستخرج از رساله، اثر حقوقی مستقلی است که پدیدآورنده آن دانشجو بوده و وی مالک فکری آن محسوب می‌شود و استاد راهنما صرفاً وظیفه نظارت بر آن را برعهده دارد. سادساً قانون پیشگیری و مقابله با تقلّب در تهیه آثار علمی مصوب سال 1396، در مقام بیان عمل مجرمانه تقلّب در تهیه آثار علمی و مجازات آن بوده و از این قانون، الزام دانشجویان به ذکر نام استاد راهنمای رساله به عنوان نویسنده مسیول در مقالات علمی – پژوهشی مستخرج از رساله قابل استنتاج نیست. بنا به دلایل فوق، آن بخش از ماده 4 دستورالعمل اختصاص بخشی از نمره کل پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری تخصصی به دستاوردهای پژوهشی مستخرج مصوب جلسه شماره 140 مورخ 31/3/1400 شورای دانشگاه پیام نور که تعیین دانشجو به عنوان نویسنده مسیول را بنا بر نظر استاد راهنما قرار داده، خارج از حدود اختیار است و مستند به بند 1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال می‌شود./
حکمتعلی مظفری
رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری
