تاریخ دادنامه: 1402/1/15
مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: خانم سیده فرزانه هاشمی و آقای علی راستیان
طرف شکایت: سازمان تامین اجتماعی
موضوع شکایت و خواسته: ابطال جزء 1 بند (ر) از شرایط عمومی آزمون استخدامی متمرکز سازمان تامین اجتماعی سال 1401
گردش کار: خانم سیده فرزانه هاشمی به موجب دادخواست و لوایح تکمیلی و آقای علی راستیان به موجب دادخواست جداگانه ای ابطال جزء 1 بند (ر) از شرایط عمومی آزمون استخدامی متمرکز سازمان تامین اجتماعی سال 1401 را خواستار شده اند و در مقام تبیین خواسته به طور خلاصه اعلام کرده اند:
" سازمان تامین اجتماعی شرایط عمومی دفترچه آزمون خود را مغایر با شرایط عمومی سایر دستگاه های اجرایی تنظیم نموده که موجب تضییع حقوق متقاضیان شده است با این توضیح که:
1- در بند (الف) ماده 42 قانون مدیریت خدمات کشوری برای تعیین شرایط سنی داوطلبان استخدام آمده است «داشتن حداقل سن بیست سال تمام و حداکثر چهل سال برای استخدام رسمی و برای متخصصین با مدرک تحصیلی دکتری چهل و پنج سال.» قانونگـذار در بند مذکـور صـرفاً حداقـل و حـداکثر سنی را برای شرایط استخـدام رسمی تصریح کرده و هیچ شرط اضافه ای را بیان نداشته است. همچنین نه در این بند و نه در سایر بندهای قانون موصوف، هیچ گونه محدودیت دیگری برای شرایط سنی اعلام ننموده و به صورت ایجابی یا اختیاری نیز هیچ مجوزی به دستگاه های اجرایی برای تعیین شرایط سنی استخدام و اعمال محدودیت در این خصوص اعطا نکرده که قانون در این خصوص کاملاً صریح و بدون ابهام است.
2- مستند به دادنامه های شماره 140109970905811491 و 140109970905811473 مورخ 1401/8/24 هیات عمومی دیوان عدالت اداری، تعیین محدوده سنی مشخص برای استخدام در قانون بیانگر توجه و امعان نظر مقنن به این اصل کلی است که متقاضیان استخدام باید بتوانند در محدوده سنی بالاتر از حداقل مقرر و پایین تر از حداکثر تعیین شده در قـوانین و مقـررات مربوطه از امکـان شرکت در آزمون هـای استخـدامی دستگاه های اجرایی برخوردار باشند. همچنین مطابق دادنامه های مذکور، رده بندی سنی داوطلبان بر اساس مدرک تحصیلی، بازه سنی داوطلبان استخدام را محدود کرده و موجب تضییع حقوق استخدامی آن ها می شود و از این جهت خلاف قانون است.
3- از آنجا که داوطلبان استخدام از طریق آزمون و کسب حد نصاب نمره و پس از طی مراحل مصاحبه، گزینش و … بکارگیری می شوند؛ اعمال محدودیت و کاهش سقف سنی فراتر از قانون موجب بی عدالتی و نابرابری شده و از این منظر مصداق بارز تبعیض ناروا بوده و مغایر با اصل سوم قانون اساسی است.
4- همچنین مقـرره مـورد شکایت، نافی اصل 28 قـانون اساسی مبنی بر حق آزادی انتخـاب شغـل است که بیان می دارد: «هر کس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست برگزیند. دولت موظف است با رعایت نیاز جامعه به مشاغل گوناگون، برای همه افراد امکان اشتغال به کار و شرایط مساوی را برای احراز مشاغل ایجاد نماید.»
بنا به مراتب و دلایل فوق، مقرره صدرالاشـاره با رده بندی سنی داوطلبان بر اساس مدرک تحصیلی و کاهش سقف سنی مورد نظر، برخلاف قانون و خارج از حدود اختیارات وضع شده است.
5- استخدام مورد نظر از نوع استخدام پیمانی می باشد و در تبصره 3 ماده 45 قانون مدیریت خدمات کشوری مقرر شده است «سن کارمند پیمانی در انتهای مدت قرارداد استخدام نباید از شصت و پنج سال و برای مشاغل تخصـصی از هفـتاد سال تجـاوز کند» که دادخواست اینجانب در مورد استخـدام پیمانی و برای مشـاغل تخصصی می باشد.
6- بر اساس مـاده 5 قانون مدیریت خدمات کشـوری سازمان تامین اجتماعی در زمره دستگاه های اجـرایی قرار می گیرد و در دادنامه 140109970905811491 و 140109970905811473 مورخ 1401/8/24 حداکثر سن استخدام در دستگاه های اجرایی 40 سال تصویب شده که در ماده 42 تایید و هیچ شخصیت حقوقی مستثنی از رای مذکور نگردیده است. لذا ابطال مصوبه مورد شکایت از تاریخ تصویب مورد تقاضا می باشد."
متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر می باشد:
" دفترچه راهنمای آزمون استخدامی متمرکز سازمان تامین اجتماعی سال 1401
شرایط عمومی استخدام:
ر- دارا بودن حداقل بیست (20) سال تمام
* حداکثر سی سال (30) تمام برای دارندگان مدارک تحصیلی کارشناسی ( متولدین 1371/5/30 به بعد) "
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیر کل حقوقی و قوانین سازمان تامین اجتماعی به موجب لایحه شماره 7100/1401/7526 مورخ 1401/11/19 اعلام کرده است:
" 1- حسب مفـاد مـاده 3 قـانون مدیریت خدمات کشوری سازمان تامین اجتمـاعی به لحـاظ ماهیت حقـوقی یک نهاد عمـومی دولتی بوده و همچنین مطابق ماده 117 قانون مذکور به عنوان یک نهاد عمـومی غیردولتی در عداد دستگاه هـای مستثنی شده از قـانون مدیریت خدمات کشـوری و تابع اساسنامه و آیین نامه استخـدامی خاص خود می باشد.
2- سازمان تامین اجتماعی به موجب قانون فهرست نهادها و موسسات عمومی غیردولتی مصوب 1373، در ردیف دهم به عنوان سازمان عمومی و غیردولتی است و بر اساس مفاد ماده 117 قانون مدیریت خدمات کشوری که مقرر نموده، کلیه دستگاه های اجرایی به استثناء نهادها، موسسات و تشکیلات و سازمان هایی که زیرنظر مستقیم مقام معظم رهبری اداره می شوند، وزارت اطلاعات، نهادهای عمومی غیردولتی که با تعریف مذکور در ماده 3 تطبیق دارند، بنابراین وفق ماده یاد شده سازمان تامین اجتماعی به عنوان نهاد عمومی غیردولتی و از شمول قانون موصوف استثناء شده، لذا تابع مقررات عمومی دولت نبوده و دارای اساسنامه و تابع آیین نامه استخدامی خاص خود می باشد. آیین نامه استخدامی سازمان ابتدایاً در اجرای بند (ج) ماده 2 قانون استخدام کشوری مصوب 1345 مورد تصویب کمیسیون استخدام مجلس سنا در سال 1348 قرار گرفته و در ماده 3 اساسنامه سازمان تامین اجتماعی مصوب 1358 هیات وزیران پیش بینی شده که آیین نامه استخدامی سازمان با پیشنهاد هیات مدیره و تایید شورای عالی سازمان و تصویب سازمان امور اداری و استخدامی تهیه و تنظیم گردد. آیین نامه استخدامی سازمان مجدداً مطابق جواز حاصله از ماده 117 قانون خدمات کشوری در سال 1386 مورد بازنگری و تصویب مجدد معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی (سازمان برنامه ریزی کشور) قرار گرفته است.
3- وفق ماده 14 آیین نامه استخدامی جدید سازمان مصوب 1386/12/28 مقرر گردیده ورود به خدمت افراد در سازمان از طریق آزمون کتبی و مصاحبه، گزینش و بر اساس شایستگی صورت می گیرد، ضوابط و برگزاری آزمون و گزینش به تصویب هیات مدیره خواهد رسید.
تبصره: ورود به خدمت افراد در مشاغل یا مناطق خاص با تصویب هیات مدیره از طریق مصـاحبه و گزینش صورت خواهد پذیرفت.
با عنایت به اینکه آیین نامه استخدامی سـازمان مصـوب 1386/12/28 که حاکم بر مسایل استخدامی کارکنان می باشد، استخدام در سازمان را به استناد ماده 14 آیین نامه مذکور برای تصدی پست های ثابت سازمانی از طریق شرکت در آزمون کتبی و مصاحبه امکان پذیر نموده و ضوابط برگزاری آزمون نیز بر اساس مصوبات هیات مدیره سازمان تعیین می گردد. وفق ماده 14 آیین نامه استخدامی سازمان «ورود به خدمت افراد و تعیین صلاحیت افرادی که داوطلب استخدام در سازمان می باشند، بر اساس مجوزهای صادره، از طریق آزمون کتبی و مصاحبه و گزینش و بر اساس اصل شایستگی و برابری فرصت ها صورت می گیرد. ضوابط برگزاری آزمون و گزینش به تصویب هیات مدیره خواهد رسید. لذا رعایت کلیه شرایط مندرج در آگهی های استخدامی منتشره به منظور رعایت عدالت جهت کلیه متقاضیان استخدامی الزامی می باشد.
4- شاکی به مغایرت جزء اول بند (ر) تبصره 2 شرایط عمومی آزمون استخدامی متمرکز سال 1401 سازمان تامین اجتماعی با ماده 5 قانون خدمات کشوری اشاره داشته، در حالی که ماده 5 قانون مدیریت خدمات کشوری (مصوب 1386/7/8) در تعاریف، دستگاه اجرایی را احصاء نموده است.
از این رو بند مورد شکایت همانگونه که در بندهای 1 و 2 تشریح شده است حسب مفاد ماده 3 قانون مدیریت خدمات کشوری سازمان تامین اجتماعی به لحاظ ماهیت حقوقی یک نهاد عمومی دولتی بوده و همچنین مطابق ماده 117 قانون مذکور به عنوان یک نهاد عمومی غیردولتی در عداد دستگاه های مستثنی شده از قانون مدیریت خدمات کشوری و تابع اساسنامه و آیین نامه استخدامی خاص خود می باشد و هیچ مغایرتی با موارد اعلامی ندارد و ایراد شاکی بلاوجه است.
لازم به توضیح است با عنایت به اینکه آزمون استخدامی سازمان بر اساس ضابطه نظام جذب و استخدام و در چـارچوب ساختار و مقـررات جـاری از جمله مفـاد آیین نامه استخدامی، قـوانین و مقـررات بالادستی و با پیش رو قراردادن سند جهت گیری راهبردی و مدل مدیریت منابع انسانی سازمان و اصلاح برخی مفاد آن (با توجه به بند 9 اصل 3 قانون اساسی) رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه در تمام زمینه های مادی و معنوی و اصل 28 قانون اساسی (تکلیف دولت به اینکه برای همه افراد امکان اشتغال به کار و شرایط مساوی را برای احراز مشاغل ایجاد نماید) منجمله حذف امتیازهای فرزند همکار، امتیاز تجربه، خدمات سربازی و … (که در راستای آرای صادره از سوی هیات عمومی دیوان عدالت اداری لغو گردیده است) توسط هیات مدیره مصوب و بر این اساس آزمون استخدامی مورخ 1401/7/15 برگزار گردید."
هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 1402/1/15 با حضور رییس و معاونین دیوان عدالت اداری و روسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.
رای هیات عمومی
اولاً براساس بند (پ) ماده 15 آیین‌نامه استخدامی سازمان تامین اجتماعی مصوب 1386/12/28، دارا بودن حداقل 20 و حداکثر 35 سال تمام به عنوان یکی از شرایط ورود به خدمت در سازمان مزبور تعیین شده است و کاهش حداکثر سن مذکور از 35 سال به 30 سال که برمبنای مقرره مورد شکایت صورت گرفته، مغایر با بند (پ) ماده 15 آیین‌نامه استخدامی سازمان تامین اجتماعی و خارج از حدود اختیار مرجع تصویب‌کننده مقرره مورد اعتراض است. ثانیاً صلاحیت هیات مدیره سازمان تامین اجتماعی برای تصویب ضوابط برگزارى آزمون و گزینش که در ماده 14 آیین‌نامه استخدامی سازمان تامین اجتماعی تعیین شده، منصرف از مواردی مانند اعمال تغییر در مفاد بند (پ) ماده 15 آیین‌نامه استخدامی سازمان یادشده است که مرجع تصویب آن سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور بوده است. ثالثاً براساس رای شماره 1491 مورخ 1401/8/24 هیات عمومی دیوان عدالت اداری بر این اصل کلّی تاکید شده است که متقاضیان استخدام باید بتوانند در محدوده سنی بالاتر از حداقل مقرر و پایین‌تر از حداکثر تعیین‌شده در قوانین و مقررات مربوطه از امکان شرکت در آزمون های استخدامی دستگاه های اجرایی برخوردار باشند و رده‌بندی سنی برای متقاضیان استخدام برمبنای مدارک تحصیلی، بازه سنی داوطلبان استخدام را محدود و موجب تضییع حقوق آنان می‌شود و در مانحن‌فیه نیز تغییر شرایط سنی ورود به خدمت و کاستن از حداکثر سن ورود به خدمت برای دارندگان مدرک تحصیلی کارشناسی موجب تضییع حقوق آنها شده است. با عنایت به مراتب فوق، جزء 1 بند (ر) از شرایط عمومی آزمون استخدامی متمرکز سازمان تامین اجتماعی در سال 1401 که براساس آن برخورداری از حداکثر سی سال تمام برای دارندگان مدرک تحصیلی کارشناسی به عنوان یکی از شرایط عمومی استخدام در سازمان تامین اجتماعی تعیین شده، خلاف قانون و خارج از حدود اختیار است و مستند به بند 1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 از تاریخ تصویب ابطال می‌شود./
حکمتعلی مظفری
رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری
