کلاسه پرونده: 58/68
شماره دادنامه: 202
تاریخ رای: سه شنبه 6 آذر 1369
شاکی: آقای جلیل مهدی‌پور به و کالت از موقوفه مفرح با تولیت آقای دکتر رضا مفرح
موضوع: صدور حکم بر ابطال ماده 36 آیین‌نامه اجرایی قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مورخ 65/2/10
مقدمه:شاکی در دادخواست تقدیمی اعلام داشته است: ماده یک قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه می‌گوید… و امور ذیل به عهده این سازمان واگذار می‌گردد… و در تشریح اموری که به عهده سازمان واگذار شده است بند یک ماده 1 می‌گوید… اداره امور موقوفات عام که فاقد متولی بوده یا مجهول‌التولیه است… از عبارت مذکور می‌توان استنباط کرد که اداره امور موقوفات عام که دارای متولی هستند به عهده سازمان اوقاف واگذار نشده است. ماده 36 آیین‌نامه اجرایی قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب 10/2/65 هیات و زیران که با استناد ماده 17 قانون تصویب شده است می‌گوید. «ثبت معاملات راجع‌به عین منافع موقوفات و بنیادها و موسسات خیریه و همچنین ثبت معاملات رقبات مربوط به اماکن متبرکه در دفاتر اسناد رسمی بدون موافقت سازمان ممنوع است…» معنی این ماده این است که متولی بدون اجازه سازمان حق اجاره دادن و تنظیم اسناد رسمی و هیچ گونه معامله‌ای را ندارند. در حالی که مورد ماده مذکور با توجه به ماده 1، 9 و 10 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مربوط به موقوفات فاقد متولی است که اداره اوقاف برای آنها متولی تعیین نموده و در کار آنها دخالت دارد و به منظور نظارت در کار آنان دفاتر اسناد رسمی و مراجع دیگر را مکلف می‌نماید که بدون اطلاع اداره اوقاف از ثبت معاملات راجع‌به عین یا منافع موقوفات خودداری نماید و تسری مشمول ماده 36 آیین‌نامه به موقوفات دارای متولی مخصوص برخلاف نظریات شورای نگهبان می‌باشد. موکل پس از ملاحظه و بررسی اینکه موقوفه در جهت منافع و قف و نظر متولی اداره نمی‌‌شود در مقام اخذ تولیت خود و سرپرستی موقوفه بر آمد که متاسفانه اداره اوقاف از تحویل موقوفه به موکل خودداری نموده بلکه با دخالت در دادگاه و عنوان نمودن مطالبی برخلاف حقیقت مدت‌ها کار تحویل موقوفه به موکل را به تاخیر انداخت و اینک که موقوفه به حکم محاکم صلاحیتدار به متولی سپرده شده است سازمان خوانده به انحاء مختلف مانع اداره موقوفه توسط موکل بوده و با استفاده از آیین‌نامه خود نوشت و از جمله ماده 36 آن عرصه را بر موکل تنگ نموده است. ماده 39 آیین‌نامه مذکور باید در آن قسمت که به موقوفات دارای متولی تسری می‌یابد ابطال گردد با انجام تبادل لایحه اداره کل حقوقی ریاست جمهوری طی نامه 10356- 10/11/68 تصویر نامه شماره 5351/410- 18/10/68 نماینده ولی فقیه و قایم‌مقامی سازمان حج و اوقاف و امور خیریه را در پاسخ ارسال داشته‌اند در نامه مزبور آمده است: ماده 36 آیین‌نامه اجرایی قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب 10/2/65 هیات و زیران حاوی حکم قانونی مندرج در ماده 10 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب مجلس شورای اسلامی می‌باشد. حکم عام و کلی مندرج در ماده 10 قانون و ماده 36 آیین‌نامه به منظور ایجاد نظام مشخص و معینی برای ثبت عین و منافع موقوفات و بنیادها و موسسات خیریه وضع شده و متضمن تکالیفی است که از این جهات به عهده دفاتر اسناد رسمی و سازمان حج و اوقاف و امور خیریه محول شده و از نظر مقررات پیش‌بینی شده در ماده مذکور و ایجاد نظم برای تنظیم و نگهداری اسناد هیچ گونه تفاوت منطقی بین موقوفاتیکه دارای متولی هستند یا فاقد متولی می‌باشند نبوده و شکایت شاکی بدون توجه به هدف کلی است که در ماده مذکور به منظور حصول آنها وضع و به موقع اجرا گذاشته شده است ماده 10 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه که مفاد آن از نظر اهمیت در ماده 36 آیین‌نامه اجرایی تکرار شده است حاوی مقررات روشنی در زمینه چگونگی ثبت اسناد مربوط به معاملات مراجع‌به عین یا منافع موقوفات است به موجب این ماده دفاتر اسناد رسمی موظفند قبل از ثبت این گونه اسناد مراتب را از سازمان حج و اوقاف و امور خیریه استعلام نمایند این ترتیب به این منظور در قانون و آیین‌نامه آمده است که در ثبت اسناد مربوط به موقوفات احکام و محدودیت‌های شرعی و قانونی که ملازمه با امر و قف دارد ملحوظ گردد و نتیجتاً از تبدیل عین یا تضییع منافع موقوفات جلوگیری به عمل آید. همچنین نماینده محترم ولی فقیه و سرپرست سازمان حج و اوقاف و امور خیریه طی نامه شماره 2854/410- 30/8/69 اعلام داشته‌اند: در خصوص نظارت این سازمان بر اعمال متولیان موقوفات با توجه به ابهامی که در مورد ماده 36 آیین‌نامه اجرایی قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه برای بعضی از متولیان به وجود آمده است طرحی به منظور توجیه ادارات حج و اوقاف و امور خیریه و رفع ابهام در رابطه با نظارت بر اعمال متولیان در چهار ماده تهیه و به محضر مقام معظم رهبری حضرت آیت‌اله خامنه‌ای دامت برکاته تقدیم گردید، معظم له آیین‌نامه مزبور را خوب و مفید اعلام و با اجرای آم موافقت فرموده‌اند. علیهذا اعلام می‌دارد با توجه به مفاد ماده 4 این آیین‌نامه که مقرر می‌دارد ادارات حج و اوقاف و امور خیریه ملزم می‌باشند به موقع در تنظیم اسناد معاملات راجع‌به عین یا منافع موقوفات دارای متولی مشمول این ماده نظارت کامل نموده و امور مربوط به موقوفه و کلیه اقدامات متولیان در زمینه ایجار، و صول اجاره بهاء و صرف و خرج آن با نظارت استصوابی و تصویب و تایید قبلی ادارات اوقاف انجام گردد.
هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ فوق به ریاست آیت‌اله سید ابوالفضل موسوی تبریزی و با حضور روسای شعب دیوان، تشکیل و پس ار بحث و بررسی و انجام مشاوره، به اتفاق آراء به شرح آتی مبادرت به صدور رای می‌نماید.
رای هیات عمومی
نظر به مفاد نامه شماره 5931/120 مورخ 69/7/23 نماینده ولی فقیه و سرپرست سازمان حج و اوقاف امور خیریه به عنوان مقام معظم رهبری در مورد نحوه نظارت سازمان مزبور بر اعمال متولیان موقوفاتی که در مظنه تعدی و تفریط می‌باشند و موافقت مقام معظم رهبری با طرح چهار ماده‌ای پیشنهادی از جمله اذن معظم له در نظارت استصوابی سازمان حج و اوقاف و موقوفات موضوع نامه و طرح فوق‌الذکر ماده 36 آیین‌نامه اجرایی قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب 65/2/10 در محدوده اذن مقام رهبری مخالف قانون شناخته نمی‌‌شود.
رییس هیات عمومی دیوان عدالت اداری – سیدابوالفضل موسوی تبریزی
